PUSKIN - CÁC BI KỊCH NGẮN

NGƯỜI KHÁCH TƯỢNG ĐÁ

Leporello: Osletua genlilisslma

del aran’ Commendatore!...

... Ah. Padrone.

       Don Giovanni

CẢNH MỘT

Đôn Guan và Lepôrellô

Đôn Guan

Ta đứng chờ đêm tối ở đây. Chà, thế là cuối cùng ta đã đến được cổng thành Madrit. Chẳng bao lâu nữa ta sẽ phóng đi giữa các đường phố quen thuộc, lấy áo choàng che râu, lấy mũ che lông mày. Mày nghĩ thế nào, liệu người ta có nhận ra ta không?

Lepôrellô

Chao, lại còn khó nhận ra ngài Đôn Guan! Những người như ngài nhiều lắm đấy.

Đôn Guan

Mày không đùa đấy chứ? Ai có thể nhận ra ta?

Lepôrellô

Người gác cổng đầu tiên, lão Ghitana, hay anh chàng nhạc công say rượu, hay chính em trai ngài, một công tử hỗn láo luôn giấu kiếm dưới nách và trong áo.

Đôn Guan

Cứ cho họ nhận ra, chẳng sao hết. Đừng có chạm trán với chính nhà vua là được: Nói chung ở Mađrit này ta không sợ ai hết.

Lepôrellô

Nhưng ngày mai thôi là nhà vua sẽ biết tin Đôn Guan tự ý bỏ chốn lưu đầy trở về Mađrit. Xin hỏi, nhà vua sẽ làm gì với ngài lúc ấy?

Đôn Guan

Sẽ bắt ta quay lại. Dù sao thì cũng chẳng vì thế mà chém đầu ta. Ta đâu phải là một tên tội phạm quốc gia. Ngài yêu mến ta, nhưng bắt ta đi xa cốt để gia đình người bị giết cho ta yên...

Lepôrellô

Đúng như thế thật. Vì vậy ngài cứ ngồi yên ở chốn lưu đầy thì tốt hơn.

Đôn Guan

Nhưng hỡi người đầy tớ trung thành của ta ơi, ở đấy ta đã suýt chết vì buồn. Người chẳng ra người, đất chẳng ra đất. Bầu trời ấy à?... Cứ như khói ấy. Còn phụ nữ? Mày biết không, Lêpôrellô ngu ngốc của ta, ta sẽ chẳng đem đánh đổi một cô gái nông dân xấu xí nhất xứ Anđaluixia lấy tất cả các cô gái xinh đẹp ở đó. Lúc đầu chúng cũng làm ta thinh thích qua đôi mắt xanh, làn da trắng, tính tình khiêm tốn, và nhất là vì mới lạ. Nhưng rồi lạy chúa, chẳng bao lâu sau ta nhận ra rằng riêng việc làm quen với chúng đã là một điều tội lỗi. Ở chúng chẳng có gì là sự sống, đứa nào cũng như búp bê làm bằng nhựa cây ấy. Còn phụ nữ của ta ấy à?... Nhưng mà này, chỗ này trông quen quen, mày có nhận ra không?

Lepôrellô

Có chứ, thưa ngài. Nhà thờ thánh Ăngtoan này thì con còn lạ gì. Ngài đã nhiều lần đến đây, và con phải đứng giữ ngựa ở khu rừng đằng kia. Thú thật, cái nghề của con quả đáng nguyền rủa. Xin ngài cứ tin cho, rằng bao giờ đến đây, ngài cũng cảm thấy thích thú hơn con nhiều.

Đôn Guan (trầm tư)

Ôi Inez đáng thương! Bây giờ nàng đã không còn nữa. Ta yêu nàng biết bao.

Lepôrellô

Inez... mắt đen! Ồ, con nhớ rồi, suốt ba tháng trời ngài đeo đuổi cô nàng.

Đôn Guan

Tháng Sáu, đêm... Trong ánh mắt buồn và đôi môi khô của nàng ta nhận thấy có cái gì đấy dễ chịu khác thường. Lạ thật. Lepôrellô, hình như mày không cho nàng là đẹp. Và thế là đúng. Ở nàng ít có cái gì thực sự đáng gọi là đẹp. Đôi mắt, chỉ đôi mắt. Và cái nhìn... Ta chưa từng gặp một cái nhìn như thế bao giờ. Còn giọng nói của nàng thì vừa nhỏ lại vừa yếu, cứ như người đang ốm vậy. Chồng nàng là một thằng đểu nghiêm túc, tiếc là ta biết được điều ấy quá muộn... Ôi, Inez tội nghiệp...

Lepôrellô

Không sao, vì sau cô nàng, ngài còn có các cô nàng khác.

Đôn Guan

Đúng thế.

Lepôrellô

Và chúng ta còn sống, có nghĩa là họ cũng chẳng chết.

Đôn Guan

Cả điều ấy cũng đúng.

Lepôrellô

Bây giờ ta định tìm cô nào ở Mađrit?

Đôn Guan

Laura. Ta sẽ đến thẳng nhà nàng, và nếu lúc ấy đang có ai đó trong nhà, ta sẽ nhảy cửa sổ ra ngoài.

Lepôrellô

Tất nhiên. Chà, cũng vui đấy chứ. Các xác chết chẳng làm ta lo lắng là bao. Ai đang đi lại đây thế nhỉ?

Một tu sĩ đi ra

Tu sĩ

Giờ là lúc Đônna Anna sẽ đến đây viếng thăm mộ chồng.

Đôn Guan

Đônna Anna đờ Xinva? Sao? Vợ của Tướng quân, người đã bị giết bởi bàn tay của... của ai nhỉ, ta không nhớ?

Tu sĩ

Của Đôn Guan, một tên vô liêm sỉ phản chúa và trác táng!

Lepôrellô

Ô hô, thế đấy. Tiếng đồn về Đôn Guan thậm chí lọt cả vào chốn nhà thờ tôn nghiêm lặng lẽ thế này. Và các nhà tu sĩ không ngớt lời ca ngợi hắn.

Tu sĩ

Ông quen với hắn chắc?

Lepôrellô

Chúng tôi ấy à? Hoàn toàn không. Bây giờ hắn ở đâu?

Tu sĩ

Hắn không ở đây. Hắn đang bị lưu đày xa.

Lepôrellô

Thế thì ơn chúa. Càng xa càng tốt. tôi thì cái bọn hư đốn ấy, tôi cứ cho cả vào một chiếc bao tải rồi quăng tùm xuống biển.

Đôn Guan

Sao, mày dám nói láo gì thế?

Lepôrellô

Ấy, xin ngài im cho, con chủ ý nói thế để...

Đôn Guan

Thế người ta chôn Tướng quân ở đây à?

Tu sĩ

Ở đây. Vợ ông ta cho dựng tượng rồi hàng ngày đến đây khóc và cầu nguyện cho vong linh chồng được yên nghỉ.

Đôn Guan

Sao lại có một người đàn bà góa chồng kì lạ đến vậy? Bà ta có xinh không?

Tu sĩ

Chúng tôi, các bậc tu hành ẩn dật, không quan tâm đến sắc đẹp phụ nữ. Nhưng sẽ là một sự giả dối tội lỗi, nếu tôi không nói rằng cả đến những kẻ hay ghen ghét cũng phải công nhận rằng nàng xinh đẹp tuyệt trần.

Đôn Guan

Chẳng trách người chồng quá cố của bà ta hay ghen. Ông ta giam chặt Đônna Anna trong nhà,  không cho ai trong bọn tôi nhìn thấy mặt. Tôi muốn nói chuyện với bà ấy.

Tu sĩ

Ô, Đônna Anna không bao giờ nói chuyện với đàn ông.

Đôn Guan

Thế với ngài, thưa cha?

Tu sĩ

Với tôi thì lại là chuyện khác. Tôi là tu sĩ. Nhưng kia, bà ấy đã đến.

Đônna Anna vào

Đônna Anna

Thưa cha, xin cha mở hộ cửa!

Tu sĩ

Ngay bây giờ, thưa bà, tôi đang chờ bà.

Đônna Anna đi theo tu sĩ

Lepôrellô

Thế nào, đẹp không?

Đôn Guan

Sao chiếc khăn tang che mặt màu đen kia, ta chẳng nhìn thấy gì cả. Chỉ thấy chiếc gót chân nho nhỏ.

Lepôrellô

Với ngài như thế cũng đủ rồi. Trong giây lát, óc tưởng tượng của ngài sẽ hình dung nốt những gì còn lại. Về khỏan này, ngài còn giỏi hơn cả các họa sĩ. Bắt đầu từ đâu cũng được, từ chân hay lông mày đều thế cả.

Đôn Guan

Nghe này, Lepôrellô, ta sẽ làm quen với nàng.

Lepôrellô

Lại thế nữa! Ngài cần làm thế lắm hay sao? Đã giết chồng người ta, lại còn muốn xem nước mắt của bà vợ góa. Thật là vô lương tâm.

Đôn Guan

Nhưng thôi, trời đã tối rồi. Trong khi trăng chưa lên và kịp dọi ánh sáng của mình vào bóng tối, ta phải nhanh chóng lọt vào Mađrit.

(Ra)

Lepôrellô

Một nhà quý tộc Tây Ban Nha mà chờ đợi bóng đêm, sợ ánh trăng như một tên trộm thực thụ. Lạy chúa, cuộc đời này thật đáng nguyền rủa. Không biết mình còn phải gắn bó với hắn bao lâu nữa? Đủ lắm rồi!

CẢNH HAI

Căn phòng. Tiệc đêm ở nhà Laura

Khách 1

Tôi xin thề với cô, Laura, rằng chưa bao giờ cô diễn hay như hôm nay. Cô hiểu vai mình mới chính xác làm sao!

Khách 2

Và cô đã phát triển nó tuyệt vời làm sao! Đầy sức thuyết phục...

Khách 3

Và đầy nghệ thuật!

Laura

Vâng, hôm nay tôi đã thành công trong mỗi động tác, mỗi từ. Tình cờ tôi bắt gặp cảm hứng, lời cứ tuôn đều, như thể chúng được sinh ra không phải bởi trí tuệ nô lệ, mà là trái tim...

Khách 1

Đúng thế. Cả đến bây giờ đôi mắt còn long lanh, đôi má còn ửng hồng, nghĩa là sự hứng khởi còn chưa hết trong cô. Laura, đừng để phí điều ấy. Hãy hát đi, Laura, hát một bài gì đó.

Laura

Đưa ghi ta cho tôi

(hát)

Tất cả:

Ô! bravô, bravô! Tuyệt! Hay chưa từng thấy!

Khách 1

Xin cảm ơn Laura, cô gái đầy phép lạ. Cô đã làm ngây ngất trái tim chúng tôi. Trong các thú hưởng lạc của cuộc đời, âm nhạc chỉ thua mỗi tình yêu. Mà rồi tình yêu cũng chính là âm nhạc. Xem kìa, cả đến Carlos, vị khách luôn ảm đạm của cô bây giờ cũng cảm động.

Khách 2

Những âm thanh tuyệt diệu chứa đựng biết bao tình cảm. Lời do ai nghĩ ra thế, Laura?

Laura

Đôn Guan

Đôn Carlos

Ai? Đôn Guan?

Laura

Đôn Guan, người bạn chân thành, người tình lơ lẳng của tôi, đã sáng tác chúng ngày trước.

Đôn Carlos

Đôn Guan của cô là một thằng phản đạo, một tên chó đẻ. Còn cô, cô là một con đĩ!

Laura

Ông điên rồi sao? Tôi sẽ cho gọi bọn đầy tớ cắt cổ ông bây giờ, dù ông là một nhà quý tộc Tây Ban Nha.

Đôn Carlos (đứng dậy)

Cô cứ gọi đi.

Khách 1

Laura, thôi đủ. Còn ông, Đôn Carlos, xin ông đừng giận, cô ấy quên...

Laura

Quên gì? Quên rằng trong cuộc đấu tay đôi, Guan đã giết anh trai ông ta một cách quân tử hay sao? Tiếc là không phải chính ông ta.

Đôn Carlos

Tôi quả ngốc khi xửng cồ lên như thế.

Laura

À, ra ông đã tự thấy ông là thằng ngốc. Nếu thế thì chúng ta dàn hòa với nhau.

Đôn Carlos

Tôi sai, Laura, hãy thứ lỗi cho tôi. Nhưng cô biết cho: tôi không thể bình tĩnh nổi khi nghe cái tên ấy...

Laura

Nhưng tôi cũng đâu có lỗi khi buột miệng nói ra nó?

Một người khách

Tôi, để chứng tỏ cô không còn giận nữa, Laura, xin mời cô hát tiếp.

Laura

Vâng, hát để chia tay nhau. Đã đến lúc, trời tối rồi. Nhưng hát gì bây giờ? À, xin mời nghe nhé.

(Hát)

Tất cả

Tuyệt! Hay chưa từng thấy!

Laura

Xin tạm biệt các vị.

Khách

Tạm biệt Laura.

(Khách vào, Laura giữ Đôn Carlos lại)

Laura

Này ông điên, ông ở lại đây với tôi. Tôi thích ông vì ông làm tôi nhớ Đôn Guan, nhớ cách chàng nghiến răng và mắng tôi.

Đôn Carlos

Hắn là một người hạnh phúc. Cô yêu hắn à?

Laura gật đầu

Rất yêu?

Laura

Rất yêu.

Đôn Carlos

Cả bây giờ cũng yêu?

Laura

Đúng vào giây phút này à? Không, không yêu. Tôi không yêu hai người một lúc. Bây giờ tôi yêu ông.

Đôn Carlos

Này, Laura, cô bao nhiêu tuổi rồi?

Laura

Mười tám.

Đôn Carlos

Cô trẻ... và sẽ còn tiếp tục trẻ độ năm, sáu năm nữa. Trong khoảng thời gian ấy người ta còn bám quanh cô, chiều chuộng, âu yếm và tặng quà cho cô, đêm đêm sẽ hát những bài tình ca cho cô nghe, và vì cô người ta sẽ đâm chém nhau đâu đó ở góc đường mờ tối. Nhưng khi cái thời hạn năm sáu năm ấy trôi qua, khi mắt cô trũng xuống, đôi mí mắt nhăn nheo, xạm đen, và tóc cô sẽ điểm bạc, người ta sẽ gọi cô là bà già, lúc ấy cô sẽ nói gì?

Laura

Lúc ấy à? Nhưng sao phải nghĩ tới điều đó? Chuyện trò kiểu gì mà lạ vậy? Hay bao giờ ông cũng có những ý nghĩ như thế? Hãy tới mở cửa ban công đi. Ôi, trời đêm mới yên tĩnh làm sao! Không khí như đứng lặng, như có mùi chanh và nguyệt quế. Trăng chiếu sáng trên nền trời xanh đặc và sẫm tối. Những người lính gác đang kéo dài giọng đáp lịa: “Rõ!”... Còn phía xa, tận phương Bắc, ở Pari, có thể bầu trời đang bị mây đen che phủ, mưa lạnh đang rơi, gió đang thổi... Thế mà ta thì chẳng sao cả. Này, ông Carlos, tôi yêu cầu ông phải mỉm cười! Thế, phải thế.

Đôn Carlos

Cô đúng là một con quỉ đáng yêu!

(Có tiếng gõ cửa)

Đôn Guan

...........

Laura

Ai đấy? Tiếng ai thế nhỉ?

Đôn Guan

Hãy mở cửa...

Laura

Không lẽ... Lạy chúa.

(Mở cửa. Đôn Guan ra)

Đôn Guan

Chào em, Laura...

Laura

Đôn Guan!

(Ôm hôn chàng)

Đôn Carlos

Sao? Đôn Guan?...

Đôn Guan

Laura, em yêu. (Hôn)

Ai đang ở trong nhà em đấy, Laura của anh?

Đôn Carlos

Ta đây! Đôn Carlos!

Đôn Guan

Thế đấy, một cuộc gặp gỡ không đúng lúc. Ngày mai tôi xin hầu ông.

Đôn Carlos

Không, ngay bây giờ!

Laura

Đôn Carlos, xin ông thôi đi cho. Các ông không phải đang ở ngoài phố, mà là trong nhà tôi. Mời ông ra ngoài.

Đôn Carlos (không nghe Laura)

Ta đang chờ đây. Sao, ngươi mang kiếm theo mình đấy chứ?

Đôn Guan

Nếu ông sốt ruột không chờ được thì xin mời!

(Đánh nhau)

Laura

Ôi, ôi Guan!...

(Nhảy lên giường. Đôn Carlos ngã)

Đôn Guan

Dậy đi, Laura, xong rồi.

Laura

Sao, chết rồi à? Tuyệt. Ngay trong phòng của tôi! Tôi phải làm gì bây giờ, hở anh chàng hay gây sự? Biết vứt xác hắn vào đâu?

Đôn Guan

Có thể hắn đang sống.

Laura (xem xác Đôn Carlos)

Vâng, còn sống! Hãy nhìn đây, đồ đáng nguyền rủa. Anh đã đâm trúng tim hắn, quả thế. Hắn đã tắt thở.

Đôn Guan

Biết làm thế nào được. Chính hắn muốn thế cơ mà.

Laura

Ôi Đôn Guan, đúng là buồn thật, bao giờ cũng gây ra chuyện rắc rối. Và bao giờ cũng không phải lỗi do mình... Anh từ đâu đến đây và đến đây lâu chưa?

Đôn Guan

Tôi vừa đến, đến một cách bí mật, vì tôi chưa được tha mà.

Laura

Và ngay lập tức nhớ đến Laura của mình? Cái gì tốt sẽ tốt. Thôi đủ. Tôi không tin. Chắc anh vô tình đi ngang, thấy nhà tôi thì rẽ vào.

Đôn Guan

Không, Laura thân yêu, cứ hỏi Lêpôrellô sẽ rõ. Tôi đứng ngoài cổng thành, giữa gió thổi kinh khủng, rồi tôi đến đây tìm Laura. (Hôn Laura).

Laura

Ôi, Đôn Guan thân yêu... Khoan. Bên cạnh xác chết thế này à? Ta phải làm gì với nó bây giờ?

Đôn Guan

Cứ để đấy. Rạng sáng mai tôi sẽ giấu nó dưới áo choàng mang ra đặt giữa ngã ba đường.

Laura

Có điều phải cẩn thận đừng để người ta thấy. May mà anh đến muộn một chút. Bạn bè anh ăn tối ở đây vừa về xong. Nếu anh mà gặp họ thì...

Đôn Guan

Laura, cô yêu hắn từ bao giờ?

Laura

Ai? Anh lại nói nhảm rồi.

Đôn Guan

Thú nhận đi, vắng tôi, cô đã phản bội tôi mấy lần rồi?

Laura

Còn anh, đồ hời hợt hay thay đổi?

Đôn Guan

Nói đi... Mà thôi, sau cũng được.

CẢNH BA

Tượng tướng quân

Đôn Guan

Thế mà lại càng tốt: không may giết chết Đôn Carlos, ta thành người ẩn giật trốn ở nơi này, và hang ngày được nhìn bà góa xinh đẹp của ta. Mà hình như ta cũng được nàng chú ý. Cho đến lúc này ta và nàng vẫn tỏ ra không quan tâm tới nhau, nhưng hôm nay đã đến lúc ta sẽ nói chuyện với nàng. Bắt đầu như thế nào được nhỉ: “Tôi mạn phép…” Ồ không: “Thưa bà…” Được, lúc ấy trong đầu nghĩ gì, ta sẽ nói điều ấy, không cần chuẩn bị trước, cứ ngẫu hứng mà hát tình ca… Đã đến lúc nàng phải tới. Thiếu nàng, ta thấy hình như tướng quân hơi buồn. Ở đây hắn được đẽo thành tượng mới to làm sao. Chà đôi vai! Cứ như vai Hécquyn ấy… Trong khi lúc sống hắn là người nhỏ con, yếu ớt. Hắn có đứng nhón chân cũng không với tay tới mũi bức tượng này của hắn. Khi gặp nhau ở Excurian hắn bị kiếm ta đâm xuyên người, như kim băng đâm xuyên con dế nhỏ - thế mà cũng tự kiêu và dũng cảm ra phết, tính tình lại nghiêm khắc nữa. A, nàng đã tới.

Đônna Anna ra

Đônna Anna

Ông ta lại ở đây. Thưa cha, hãy thứ lỗi vì con làm cha phải cắt đứt dòng nghĩ.

Đôn Guan

Thưa bà, tôi phải xin lỗi bà mới đúng. Có thể tôi làm bà không được tự nhiên khi bộc lộ nỗi buồn của mình.

Đônna Anna

Không, thưa cha, nỗi buồn của con ở trong lòng con, và có cha, những lời cầu của con sẽ được bay nhanh lên trời. Con xin cha hãy hòa hợp tiếng nói của mình với những lời cầu đó.

Đôn Guan

Tôi, tôi mà được cùng cầu nguyện với bà ư, Đônna Anna? Tôi không xứng với điều đó. Bằng đôi môi tội lỗi của mình, tôi không dám nhắc lại những lời cầu thiêng liêng của bà. Tôi chỉ dám đứng từ xa ngây ngất ngắm nhìn bà khi bà cúi đầu lặng lẽ để rơi mái tóc đen xuống đá cẩm thạch màu trắng; và tôi cứ tưởng rằng bà là một thiên thần hóa thân bí mật xuống thăm ngôi mộ này. Lúc ấy, trong trái tim bối rối của tôi không thể có được một lời cầu nguyện nào. Tôi đứng lặng ngạc nhiên và suy nghĩ, rằng hạnh phúc thay tảng đá trắng khi được sưởi ấm bằng hơi thở thiên thần và được tưới mát bằng giọt nước mắt tình yêu của bà như vậy…

Đônna Anna

Những lời nói mới lạ lung làm sao!

Đôn Guan

Thưa bà…

Đônna Anna

Cha nói với tôi… Cha quên rồi đấy.

Đôn Guan

Quên gì? Quên rằng tôi là một tu sĩ không xứng đáng? Rằng giọng nói tội lỗi của tôi không được vang lên to như thế ở đây chăng?

Đônna Anna

Tôi thấy hình như… Tôi không hiểu lắm.

Đôn Guan

Còn tôi thì tôi thấy bà đã nhận ra tất cả, tất cả.

Đônna Anna

Tôi nhận ra gì?

Đôn Guan

Rằng tôi không phải là tu sĩ. Tôi xin quì xuống chân bà, mong bà tha lỗi.

Đônna Anna

Ôi lạy chúa. Đứng dậy, đứng dậy… Ông là ai?

Đôn Guan

Là một kẻ bất hạnh. Là nạn nhân của một mối tính vô vọng.

Đônna Anna

Lạy chúa tôi. Mà lại ở đây ư, ở ngôi mộ này ư? Ông đi đi!

Đôn Guan

Một phút thôi, Đôna Anna, một phút thôi.

Đônna Anna

Nếu có ai vào thì sao?

Đôn Guan

Cửa đã đóng, chỉ một phút thôi.

Đônna Anna

Thì nào, ông muốn gì?

Đôn Guan

Muốn chết. Ước gì tôi được chết ngay dưới chân bà, để cái xác tội nghiệp của tôi được chôn ở đây. Không phải gần cái xác bà yêu quý, mà ngoài kia, bên cửa, bên bực thềm, để những tảng đá ngôi mộ của tôi được hôn nhẹ đôi chân hay quần áo của bà, khi mỗi lần bà tới ngôi mộ kiêu hãnh này rũ tóc và khóc…

Đônna Anna

Ông điên mất rồi.

Đôn Guan

Chẳng phải mong muốn cái chết là dấu hiệu của sự điên rồ hay sao, Đônna Anna? Nếu quả thật điên, tôi sẽ mong được sống, sẽ hy vọng làm xúc động trái tim bà bằng những bản tình ca; và thay vì cho việc trốn tránh, tôi sẽ có mặt khắp nơi để được bà nhìn thấy. Nếu điên, tôi sẽ không đau khổ một mình trong im lặng…

Đônna Anna

Thế tại sao ông không tiếp tục im lặng?

Đôn Guan

Ngẫu nhiên thôi, Đônna Anna, một trường hợp ngẫu nhiên đã lôi cuốn tôi… Nếu không, bà sẽ chẳng bao giờ biết được nỗi buồn bí mật này của tôi.

Đônna Anna

Và ông yêu tôi từ lâu?

Đôn Guan

Lâu hay chưa thì chính tôi cũng không biết. Nhưng chỉ từ khi gặp bà, tôi mới hiểu hết cái giá của cuộc đời ngắn ngủi của mình. Chỉ từ khi gặp bà, tôi mới biết thế nào là hạnh phúc.

Đônna Anna

Ông đi đi, ông là một người nguy hiểm.

Đôn Guan

Nguy hiểm? Nguy hiểm thế nào?

Đônna Anna

Tôi thấy sợ khi nghe ông nói.

Đôn Guan

Tôi sẽ không nói nữa. Chỉ cần bà đừng đuổi đi con người đang them khát nhìn bà. Tôi không ấp ủ một hy vọng nào có tính xúc phạm. Tôi không đòi hỏi gì ở bà, nhưng tôi được sinh ra cốt để làm thế.

Đônna Anna

Ông đi đi. Đây không phải là nơi thích hợp cho những câu nói như thế. Ngày mai mời ông đến nhà tôi. Nếu ông thề sẽ giữ một thái độ kính trọng như thế đối với tôi, tôi sẽ tiếp ông, nhưng ban đêm, muồn muộn một tí. Từ ngày góa bụa, đến nay tôi chưa tiếp ai bao giờ…

Đôn Guan

Ôi Đônna Anna, thiên thần của tôi. Mong thượng đế rủ lòng thương đối với bà, như hôm nay bà đã rủ lòng thương đối với kẻ đau khổ bất hạnh này.

Đônna Anna

Ông đi đi.

Đôn Guan

Một phút nữa thôi, thưa bà.

Đônna Anna

Không, nếu thế thì tôi phải đi thôi… Vả lại chẳng còn đầu óc nào mà cầu nguyện nữa. Bằng những lời yêu đương kia, ông đã làm phiền tôi. Từ lâu, từ rất lâu tai tôi đã không nghe những lời như thế. Ngày mai, tôi chờ ông.

Đôn Guan

Đến lúc này tôi còn chưa dám tin là thật, chưa dám tin vào hạnh phúc này của tôi. Ngày mai tôi sẽ gặp bà, không phải ở đây, cũng chẳng phải lén lút.

Đônna Anna

Vâng, ngày mai, ngày mai. Tên ông là gì?

Đôn Guan

Điêgô đờ Canvađô

Đônna Anna

Chào ông, Đôn Điêgô.

(Vào)

Đôn Guan

Lêpôrellô!

(Lêpôrellô ra)

Lêpôrellô

Ngài cần gì ạ?

Đôn Guan

Ôi Lêpôrellô thân yêu, ta hạnh phúc!... “Ngày mai, ban đêm, muồn muộn một chút…” Lêpôrellô của ta ơi, ngày mai, hãy chuẩn bị nhé. Ta hạnh phúc như một đứa trẻ.

Lêpôrellô

Ngài vừa nói chuyện với Đônna Anna à? Chắc bà ấy đã nói đôi lời dịu dàng với ngài, hay ngài làm lễ ban phước lành cho bà ấy?

Đôn Guan

Không, Lêpôrellô, không, nàng hẹn gặp, hẹn gặp với ta!

Lêpôrellô

Không lẽ thật thế à? Ôi các bà goá, bà nào cũng vậy.

Đôn Guan

Ta hạnh phúc, ta sẵn sàng hát vang lên bây giờ. Ta muốn ôm hôn cả thế giới này.

Lêpôrellô

Còn tướng quân, chồng bà ấy, ông ấy sẽ nghĩ gì về điều này?

Đôn Guan

Mày cho là hắn sẽ ghen à? Ồ, chắc là không. Hắn là người thông minh, và từ ngày chết đến giờ, có lẽ hắn đã khôn hơn nhiều.

Lêpôrellô

Không, ngài cứ nhìn bức tượng của ông ta thì rõ.

Đôn Guan

Thì sao?

Lêpôrellô

Hình như bức tượng đang nhìn ngài và giận dữ.

Đôn Guan

Lêpôrellô, mày hãy mời hắn đến nhà ta. Không, không phải nhà ta, mà nhà Đônna Anna! Ngày mai!

Lêpôrellô

Mời bức tượng đến nhà? Để làm gì?

Đôn Guan

Tất nhiên không phải để trò chuyện với hắn. Mày hãy mời hắn ngày mai đến đứng trước cổng nhà Đônna Anna. Đêm mai, muồn muộn một chút.

Lêpôrellô

Ngài là người thích đùa. Mà đùa với ai kia chứ!

Đôn Guan

Đi đi!

Lêpôrellô

Nhưng…

Đôn Guan

Đi đi!

Lêpôrellô

Thưa bức tượng vinh quang và tuyệt đẹp, chủ tôi, Đôn Guan, kính cẩn mời ngài… Ôi lạy chúa. Con không làm nổi đâu ạ. Con sợ lắm.

Đôn Guan

Đồ hèn nhát! Này, ta cho mày biết tay…

Lêpôrellô

Dạ, con xin ngài… Ông chủ tôi, Đôn Guan, mời ngài đến nhà phu nhân của ngài và đứng gác ngoài cửa, nhưng nhớ muồn muộn một chút…

Ôi!

Đôn Guan

Có chuyện gì thế?

Lêpôrellô

Ôi ôi… Ôi ôi… Con chết mất!

Đôn Guan

Gì mà mày kêu lên thế?

Lêpôrellô (Gật đầu)

Bức tượng… ôi!

Đôn Guan

Mày gật đầu chào?

Lêpôrellô

Không, không phải con, mà bức tượng.

Đôn Guan

Mày nói nhảm cái gì thế hả?

Lêpôrellô

Ngài cứ đến thì biết.

Đôn Guan

Được, mày đợi đấy, đồ lười.

(Với bức tượng).

Thưa tướng quân, tôi mời ông ngày mai đến và đứng gác cửa nhà vợ ông, nơi tôi sẽ có mặt. Thế nào, ông nhận lời chứ?

Bức tượng gật đầu

Ôi, lạy chúa!

Lêpôrellô

Thế nào, con đã nói mà…

Đôn Guan

Thôi ta đi.

CẢNH BỐN

Phòng của Đônna Anna

Đôn Guan và Đônna Anna.

Đônna Anna

Tôi nhận lời tiếp ông, Đôn Điêgô, có điều tôi sợ những câu chuyện đau lòng của tôi sẽ làm ông buồn chán. Tôi là một người đàn bà góa bụa tội nghiệp luôn nhớ tới sự mất mát đau khổ của mình. Tôi trộn lẫn nước mắt và nụ cười, như tháng Tư trời vừa mưa vừa nắng. Sao ông im lặng thế?

Đôn Guan

Tôi tận hưởng hạnh phúc qua im lặng, hạnh phúc vì được gặp riêng Đônna Anna tuyệt diệu ở đây chứ không phải bên ngôi mộ của một người may mắn đã chết, và tôi ngắm nhìn bà, nhưng không phải khi bà quỳ gối trước ông chồng bằng đá.

Đônna Anna

Đôn Điêgô, ông là một người hay ghen, không lẽ chồng tôi cả khi chết nằm trong mộ còn làm ông bận tâm hay sao?

Đôn Guan

Tôi không có quyền ghen, vì ông ta là người được bà kén chọn.

Đônna Anna

Không, mẹ tôi bắt tôi nhận lời ông ta, Đôn Anvarô. Chúng tôi nghèo, mà Đôn Anvarô lại giầu.

Đôn Guan

Thật là một người hạnh phúc! Ông ta đem những kho báu trống rỗng đặt dưới chân một nữ thần, nhưng để bù lại, ông ta được cả thiên đường. Nếu trước đây tôi biết bà, tôi sẽ sung sướng đem đổi cả tước vị, cả sự giầu sang và tất cả những gì tôi có để lấy chỉ một cái nhìn âu yếm của bà. Tôi sẽ tình nguyện trở thành tên nô lệ của ý muốn thiêng liêng của bà. Tôi sẽ nghiên cứu và đón bắt các sở thích của bà để chiều bà, để làm cho đời bà trở thành một chuỗi ngày dễ chịu và tràn đầy phép lạ. Nhưng than ôi, số phận không cho tôi được như thế.

Đônna Anna

Đôn Điêgô, xin ông đừng nói nữa. Bằng cách nghe ông, tôi là người đang phạm tội. Tôi không thể yêu ông được, vì nghĩa vụ của người vợ góa là phải trung thành với người chồng đã chết. Nếu ông biết được Đôn Anvarô yêu tôi đến mức nào! Ôi, nếu góa vợ, chắc chắn chồng tôi sẽ chung thủy với vợ và không tiếp một người phụ nữ yêu đương nào riêng ở nhà mình.

Đôn Guan

Đônna Anna, xin đừng dày vò trái tim tôi thêm nữa bằng cách luôn nhắc đến chồng bà. Bà trừng phạt tôi như thế là đủ, dù tôi có thể đáng bị bà tiếp tục trừng phạt.

Đônna Anna

Vì sao? Ông chưa gắn bó cuộc đời ông với ai bằng những sợi dây thiêng liêng, có đúng thế không? Yêu tôi, ông hoàn toàn không có tội gì cả trước tôi lẫn trước Chúa!

Đôn Guan

Ôi, nhưng tôi có lỗi trước bà!

Đônna Anna

Sao ông lại có lỗi trước tôi? Lỗi gì? Ông hãy nói đi.

Đôn Guan

Ồ không, không bao giờ.

Đônna Anna

Đôn Điêgô, như thế là thế nào? Hãy nói tôi nghe ông có lỗi với tôi trong việc gì?

Đôn Guan

Không, nhất định không.

Đônna Anna

Điêgô, thế thì thật lạ lung. Tôi xin ông, tôi yêu cầu ông phải nói.

Đôn Guan

Không! Không!

Đônna Anna

A, thế mà ông gọi là chiều theo ý tôi đấy. Lúc nãy ông vừa nói với tôi điều gì! Ông nói rằng ông muốn làm nô lệ cho tôi.

Đôn Guan

Tôi không dám, vì nói ra, bà sẽ căm thù tôi.

Đônna Anna

Không, không, tôi tha thứ trước cho ông tất cả. Nhưng tôi muốn biết…

Đôn Guan

Bà chẳng nên biết cái điều bí mật khủng khiếp đáng kinh tởm này làm gì.

Đônna Anna

Kinh khủng! Ông đang hành hạ tôi. Tính tôi rất tò mò, tôi muốn biết điều đó là gì. Sao ông có thể đối xử với tôi như vậy? Tôi không biết ông, tôi không có kẻ thù, cả trước kia lẫn bây giờ! Tôi chỉ có một kẻ đã giết chồng tôi.

Đôn Guan (Một mình)

Sắp đến phần kết rồi đây.

Thưa bà, bà có biết cái thằng Đôn Guan khốn nạn ấy không?

Đônna Anna

Không, từ bé tới giờ tôi chưa hề nhìn thấy hắn.

Đôn Guan

Trong lòng bà có căm ghét hắn không?

Đônna Anna

Có, theo nghĩa vụ đối với chồng. Nhưng ông đang cố lẩn tránh câu hỏi của tôi. Đôn Điêgô, tôi yêu cầu…

Đôn Guan

Bà sẽ làm gì nếu gặp Đôn Guan?

Đônna Anna

Tôi sẽ cắm ngập dao găm vào ngực thằng giết người ấy.

Đôn Guan

Đônna Anna, dao găm của em đâu? Ngực anh, đây đâm đi!

Đônna Anna

Điêgô! Ông nói gì vậy?

Đôn Guan

Anh không phải là Điêgô, mà là Đôn Guan!

Đônna Anna

Ôi lạy chúa! Không, không thể như thế được, tôi không tin.

Đôn Guan

Anh là Đôn Guan.

Đônna Anna

Không đúng.

Đôn Guan

Anh đã giết chồng em. Anh không hối tiếc và không thấy mình có lỗi.

Đônna Anna

Tôi đang nghe cái gì thế này? Không, không thể như thế được.

Đôn Guan

Anh là Đôn Guan, và anh yêu em.

Đônna Anna (ngã)

Tôi đang ở đâu… ở đâu? Tôi cảm thấy khó chịu ngạt thở.

Đôn Guan

Ôi lạy chúa! Chuyện gì thế, chuyện gì xảy ra với em thế, Đônna Anna? Dậy, đứng dậy, hãy tỉnh lại: Điêgô, tên nô lệ trung thành đang ở cạnh chân em.

Đônna Anna

Hãy để tôi yên. (Yếu ớt). Ối, ông là kẻ thù của tôi, ông đã cướp đi của tôi tất cả những gì trong đời tôi có…

Đôn Guan

Đônna Anna yêu quý? Anh sẵn sàng chuộc lại tội lỗi của anh. Dưới chân em, anh đang chờ em quyết định. Em bảo chết, anh sẽ chết. Em bảo sống là anh sống vì em, chỉ vì em…

Đônna Anna

Có nghĩa đây là Đôn Guan…

Đôn Guan

Có đúng người ta đã mô tả hắn như một thằng độc ác, một tên giết người không, Đônna Anna? Có thể lời đồn không phải không đúng… Vâng, trong suốt thời gian dài tôi là một người học trò ngoan ngoãn của sự phóng đãng, nhưng từ giây phút gặp bà, tôi thấy như mình được tái sinh lần nữa. Tôi yêu bà như yêu một đức hạnh cao quý, và đây là lần đầu tiên tôi quỳ đôi gối run run của tôi trước đức hạnh đó.

Đônna Anna

Ôi, lời lẽ của Đôn Guan mới hay và bong bẩy làm sao! Tôi biết, tôi đã nghe đồn thế. Anh ta là một kẻ cám dỗ tinh ranh. Người ta nói ông là một kẻ truỵ lạc vô đạo, một con quỷ thực thụ. Ông đã làm hại đời bao nhiêu người đàn bà tội nghiệp?

Đôn Guan

Cho đến lúc này, tôi chưa hề yêu một người nào trong bọn họ.

Đônna Anna

Và ông nghĩ tôi tin rằng đây là lần đầu Đôn Guan yêu? Rằng anh ta không xem tôi như một con mồi mới?

Đôn Guan

Nếu định lừa bà, sao tôi lại xưng cái tên mà bà căm ghét? Thế thì đâu là âm mưu, đâu là sự độc ác?

Đônna Anna

Ai mà biết ông được. Nhưng làm sao ông lại vào được đây? Người ta có thể nhận ra, và ông sẽ không tránh khỏi cái chết.

Đôn Guan

Chết thì có nghĩa lý gì? Tôi sẵn sàng đánh đổi cả cuộc đời tôi để lấy một giây hạnh phúc được gặp bà.

Đônna Anna

Bây giờ ông định làm cách nào để ra khỏi đây? Ông thật không cẩn thận một chút nào.

Đôn Guan (Hôn tay Đônna Anna)

Ôi, bà còn chăm lo tới cuộc sống của Đôn Guan đáng thương này! Nghĩa là trong trái tim bà không còn sự thù ghét nữa, phải không Đônna Anna thần thánh?

Đônna Anna

Ôi, giá tôi có thể thù ghét được ông! Mà thôi, đã đến lúc chúng ta phải chia tay.

Đôn Guan

Bao giờ gặp lại?

Đônna Anna

Tôi không biết. Một lúc nào đó.

Đôn Guan

Còn ngày mai?

Đônna Anna

Ở đâu?

Đôn Guan

Ở đây.

Đônna Anna

Ôi, Đôn Guan, trái tim tôi mềm yếu làm sao!

Đôn Guan

Để chứng tỏ em đã tha thứ cho anh, hãy hôn anh…

Đônna Anna

Đi đi, đã đến lúc.

Đôn Guan

Một cái hôn lạnh lung, nhè nhẹ…

Đônna Anna

Ôi, anh mới bám riết làm sao! Thôi được, nào… Có tiếng gì ngoài kia thế nhỉ?... Ôi, trốn đi. Guan!

Đôn Guan

Tạm biệt, tạm biệt Anna của anh.

(Vào, nhưng liền chạy trở lại)

Ối!

Đônna Anna

Chuyện gì thế? Ôi!...

Bức tượng tướng quân xuất hiện. Đônna Anna ngã xuống.

Bức tượng

Theo lời mời, ta đã đến.

Đôn Guan

Ôi lạy chúa! Đônna Anna!

Bức tượng

Hãy để cô ấy yên. Tất cả đã kết thúc. Mày run hả, Đôn Guan?

Đôn Guan

Tôi ấy à? Không. Tôi mời ông, và vì vậy tôi mừng khi thấy ông đến.

Bức tượng

Chìa tay ra!

Đôn Guan

Đây… Ôi, cái bắt tay của bàn tay đá mới chặt và nặng làm sao! Buông tôi ra, hãy bỏ tay; bỏ tay tôi ra!... Ôi, tôi chết mất… Tất cả thế là kết thúc… Ôi, Đônna Anna!

(Ngã)

HIỆP SĨ KEO KIỆT

(Một đoạn trong vở bi hài kịch

The Covetous Knight của Chenston)

CẢNH MỘT

Trên tháp, Anber và Ivan

Anber

Bằng bất cứ giá nào ta cũng phải có mặt trong cuộc đua tài lần này. Nào Ivan, đưa ta xem chiếc mũ.

Ivan đưa mũ cho chàng.

Chà, bị đâm thủng bên này sang bên kia, hỏng quá rồi, không thể dùng được nữa. Đến phải sắm cái mới thôi. Một nhát đâm mới mạnh làm sao! Cái lão bá tước Đêlôgiơ chết tiệt ây!

Ivan

Nhưng ngài đánh lại cũng ra trò đấy chứ! Cứ nhìn cái kiểu ngài nện lão như thế cũng đủ biết lão còn phải nằm liệt giường mấy ngày nữa, mà chưa chắc đã bình phục lại được.

Anber

Dù sao lão cũng chẳng bị thiệt; chiếc áo giáp che ngực kiểu Venice vẫn nguyên vẹn, dù cái ngực đối với lão chẳng đáng giá một xu nào, và có hỏng lão cũng chẳng mua cái khác. Mà sao ta lại không lột mũ khỏi đầu lão ngay lúc ấy nhỉ? Nếu làm thế, ta đã chẳng phải bẽ mặt trước các bà và quận công. Cái lão bá tước chết tiệt! Thà lão giết chết ta còn hơn. Mà rồi ta cũng cần cả quần áo mới nữa chứ. Lần trước tất cả các hiệp sĩ đều mặc toàn nhung và lụa, chỉ mình ta mặc áo giáp ngồi bên bàn quận công. Lúc ấy ta còn kiếm cớ nói quanh rằng vô tình đi tới cuộc đua, chưa kịp chuẩn bị. Lần này thì biết nói sao đây? Ôi, cái nghèo, cái nghèo. Cái nghèo tai ác luôn làm nhục trái tim chúng ta! Khi Đêlôgiơ dùng chiếc mâu to lớn của mình đâm thủng mũ ta rồi phi lên phía trước, ta đã thúc mạnh vào bụng con Emir của ta, và cứ thế đầu trần, ta phóng vượt lên như cơn lốc, rồi đâm lão bá tước một nhát làm lão bay xa hai mươi bước, trông như một cậu bé tiểu đồng tội nghiệp. Và khi chính nàng Clôtinđa ôm mặt, không kìm nổi, kêu ré lên, tất cả các bà đều nhỏm dậy khỏi chỗ, rồi tiếp đến những người truyền tin ca ngợi cú đánh của ta. Vâng, lúc ấy, không một người nào hiểu đúng cái gì đã làm ta dũng cảm và khỏe mạnh đến vậy - Ta quá giận dữ vì chiếc mũ bị đâm thủng. Còn nguyên nhân của hành động anh hung ư? - Tính keo kiệt! Vâng, người sống cùng nhà với ông bố keo kiệt… Con Emir tội nghiệp của ta thế nào rồi?

Ivan

Vẫn cà nhắc. Ngài chưa cưỡi nó được đâu.

Anber

Thôi, biết làm sao được; ta sẽ mua một con ngựa hồng thay nó, chắc không đắt lắm.

Ivan

Da, không đắt. Khốn nỗi ta chẳng còn đồng xu nào nữa.

Anber

Thế cái thằng Xôlômon vô công rồi nghề ấy nói gì?

Ivan

Hắn nói hắn không thể cho vay tiếp, nếu ngài không có cái gì đấy làm tin.

Anber

Làm tin! Ta biết đào đâu ra cái để làm tin với hắn, đồ quỉ!

Ivan

Dạ, con có nói như thế.

Anber

Hắn bảo sao?

Ivan

Hắn chỉ nhăn nhó, rên rỉ.

Anber

Sao mày không nói rằng bố ta rất giàu, và cũng là người cho vay nặng lãi? Rằng sớm hoặc muộn, ta sẽ được thừa kế tất cả.

Ivan

Dạ, con nói cả điều ấy.

Anber

Rồi sao?

Ivan

Hắn vẫn nhăn nhó, rên rỉ!

Anber

Thế có khổ không chứ!

Ivan

Dạ, chính hắn muốn đến đây gặp ngài.

Anber

Được, thế thì được. Không xong việc, ta sẽ không cho hắn ra khỏi phòng.

Có tiếng gõ cửa

Ai đấy?

Xôlômôn bước vào

Xôlômôn

Dạ, con ạ, tên đầy tớ hèn hạ của ngài ạ.

Anber

A, chào ông bạn! Chào ông Xôlômôn, một thằng cho vay lấy lãi đáng nguyền rủa và đáng kính. Xin mời ông vào đây. Tôi nghe hình như ông không thật tin tưởng cho lắm khi cho người khác vay tiền.

Xôlômôn

Ấy, thưa ngài hiệp sĩ cao quý, xin thề với ngài rằng con rất lấy làm vui mừng… Có điều bây giờ con không thể cho vay được nữa. Con biết lấy đâu ra tiền? Con đã khuynh gia bại sản vì quá nhiệt tình trong việc giúp đỡ các ngài hiệp sĩ đấy ạ. Con cho họ vay, thế mà chẳng người nào chịu trả. Bây giờ con muốn hỏi xem ngài có thể trả nợ cho con không, dù chỉ một phần…

Anber

Quân giết người! Nếu có tiền, ta đã chẳng phải trò chuyện với ngươi thế này. Thôi đủ, đừng bướng bỉnh nữa, ông bạn Xôlômôn thân mến. Nào, dốc tiền ra. Một trăm đồng tiền vàng. Nhanh lên, đừng đợi người ta khám lột.

Xôlômôn

Một trăm! Có bao giờ con có được một trăm đồng tiền vàng đâu!

Anber

Này, nghe đây ông Xôlômôn: Không lẽ ông không xấu hổ khi từ chối giúp đỡ bạn bè?...

Xôlômôn

Xin thề với ngài…

Anber

Thôi, thôi! Ông cần có cái để làm tin phải không? Thật là ngu ngốc. Tôi phải đưa ông cái gì bây giờ? Một bộ da lợn à? Nếu có thể cầm cố được cái gì đó, thì từ lâu ta đã bán nó để lấy tiền. Hay lời hứa của một trang hiệp sĩ đối với ngươi, đồ chó, còn chưa đủ?

Xôlômôn

Lời của ngài, thưa ngài, chừng nào ngài còn sống, là rất, rất quan trọng. Như tấm bùa hộ mệnh, nó có thể mở cho ngài tất cả các hòm chứa đồ vật quí của những người Flamăng giàu có. Nhưng nếu ngài trao nó cho con, kẻ Do Thái tội nghiệp này mà (lạy Đức chúa từ bi) ngài lại chết đi, thì trong tay con lúc ấy chẳng khác gì chiếc chìa khoá của chiếc hòm đã bị vứt xuống biển.

Anber

Không lẽ bố ta lại sống lâu hơn ta?

Xôlômôn

Ai mà biết được? Đời người ta ngắn hay dài không phải do ta quyết định. Mới hôm qua một chàng trai còn sống khoẻ mạnh, thế mà hôm nay đã chết, và bốn ông già phải còng lưng khiêng anh ta ra nghĩa địa. Nam tước, ông cụ nhà ngài còn khỏe, và trời có thể còn cho cụ sống thêm mười, hai mươi, hăm lăm hay ba mươi năm nữa…

Anber

Này lão Do Thái, ngươi nói nhảm gì thế? Ba mưoi năm nữa ta sẽ năm mươi tuổi, lúc ấy ta cần tiền làm quái gì?

Xôlômôn

Tiền à? Thưa ngài, tiền bao giờ cũng cần thiết cho ta, ở tất cả mọi lứa tuổi. Nhưng thường tuổi trẻ cần tiền như cần những tên đầy tớ nhanh nhẹn để sai chạy đi đây đi đó một cách không thương tiếc. Còn người già thì xem tiền như những người bạn đáng tin cậy, và vì thế giữ gìn chúng cẩn thận như giữ gìn con ngươi đôi mắt.

Anber

Ồ, đối với cha ta, tiền không phải đầy tớ, cũng chẳng bạn bè, mà là thượng đế. Cha ta đã tôn thờ chúng, thành tâm và cần mẫn như một tên nô lệ người Angiêri, như con chó bị buộc chặt một chỗ. Cha ta sống trong phòng nhỏ không được sưởi ấm, uống nước lã, ăn vỏ bánh phơi lại, miệng lẩm bẩm điều gì đó. Còn vàng bạc thì bình yên nằm ngủ trong hòm. Được! Ngươi hãy giữ mồm giữ miệng! Sẽ có lúc số vàng đó phục vụ ta, và sẽ chẳng phải nằm yên như thế nữa.

Xôlômôn

Vâng, trong lễ tang của ông cụ nhà ngài, tiền sẽ chảy ra nhiều hơn nước mắt. Cầu thượng đế sớm cho ngài được thừa hưởng tất cả.

Anber

Amen!

Xôlômôn

Cũng có thể…

Anber

Cái gì?

Xôlômôn

Không ạ, ấy là con nghĩ rằng có một cách…

Anber

Cách gì?...

Xôlômôn

Số là… Con có một người bạn già, cũng dân Do Thái, một người bán thuốc nghèo…

Anber

Và cũng là thằng cho vay nặng lãi như ngươi, hay tử tế hơn đôi chút?

Xôlômôn

Không, thưa hiệp sĩ đáng kính, ông Tôvi bạn con làm nghề buôn bán. Ông ta chế ra những giọt thuốc… quả thật rất kì lạ. Công hiệu lắm ạ.

Anber

Ta cần chúng làm gì?

Xôlômôn

Rót nước vào cốc… Cho ba giọt. Chẳng có mùi vị hay màu mè gì hết; người uống không thấy sôi trong bụng, không nôn mửa và lặng lẽ chết không hề đau đớn gì.

Anber

Nghĩa là ông bạn của người bán thuốc độc.

Xôlômôn

Vâng, cả thuốc độc.

Anber

Sao? Hay thay vào việc cho vay tiền, ngươi đề nghị trao cho ta hai trăm lọ thuốc độc, giá mỗi lọ một đồng tiền vàng? Có đúng thế không?

Xôlômôn

Tùy ngài muốn đùa giễu con thế nào cũng được. Không, con chỉ muốn… Có thể… Con nghĩ đã đến lúc ông cụ nhà ngài nên chết.

Anber

Sao! Đầu độc cha ta? Ra mày dám khuyên con… Ivan, giữ lấy hắn. Mày bày cho ta cách ấy đấy! Đồ cho vay lãi đáng nguyền rủa, đồ chó, đồ rắn độc! Mày không biết rằng ngay bây giờ tao có thể treo cổ mày lên ngay trước cổng à?

Xôlômôn

Dạ không, con có lỗi, xin ngài bỏ quá cho, con chỉ đùa.

Anber

Ivan, đưa dây thừng ra đây.

Xôlômôn

Con… Con đùa. Con mang theo tiền đến đây cho ngài đấy ạ.

Anber

Cút đi, đồ chó ghẻ!

Xôlômôn vào

Đấy, tính keo kiệt của cha ta đã đẩy ta đến nước này đấy! Cả cái thằng Xôlômôn chuyên cho vay nặng lãi cũng khéo biết chọn điều để khuyên ta! Ivan, cho ta một cốc rượu, ta đang run hết cả tay chân đây… Nhưng dù sao ta vẫn cần tiền. Ivan, hãy chạy theo thằng Xôlômôn đáng nguyền rủa ấy để lấy tiền. Rồi mang bút mực ra đây, ta sẽ ký giấy trao cho thằng lừa đảo đó. Có điều đừng dẫn hắn, tên Giuđa phản chúa ấy vào đây… Á mà không, khoan đã, chắc những đồng tiền vàng của Xôlômôn cũng tẩm đầy thuốc độc như những đồng tiền bạc của tổ tiên hắn… Ta gọi rượu cơ mà, rượu đâu?

Ivan

Về khoản rượu thì xin thưa: Ta không còn một giọt nào nữa.

Anber

Thế số rượu do Rêmôn gửi tặng ta từ Tây Ban Nha?

Ivan

Dạ, chai cuối cùng đã được đem cho người thợ rèn đau ốm ạ.

Anber

Vâng, ta nhớ, ta biết… Thế thì cho ta nước lã vậy. Sống thế này thì chó má thật! Không, được rồi, ta quyết định đến nhờ quận công can thiệp, cứ để ngài bắt cha ta chu cấp cho ta như một người con trai, chứ không được đối xử như với một con chuột hèn hạ sinh ra trong lòng đất.

CẢNH HAI

Tầng hầm

Nam tước, bố của Anber

Như một gã trai lơ nóng lòng chờ được gặp một cô đĩ ranh ma hay một cô gái ngốc ngếch nào đấy bị hắn lừa gạt, suốt ngày ta nhẩm đếm từng phút chờ đến lúc ta được xuống tầng hầm bí mật với những chiếc hòm thủy chung của ta. Thật là một ngày hạnh phúc! Hôm nay ta có thể đổ thêm vào hòm thứ sáu (hẵng còn chưa đầy) số vàng ta kiếm được. Không nhiều, hình như thế, nhưng các kho báu trở thành lớn chính nhờ mỗi ngày thêm vào một tý. Ta đã đọc đâu đó chuyện một ông vua nọ sai mỗi người bốc một nắm đất đổ lại thành đống. Và thế là một ngọn đồi lớn mọc lên, và từ đỉnh cao ngọn đồi này vua thích thú ngắm nhìn cả thung lũng mọc đầy những lều bạt màu trắng, và nhìn biển rộng, nơi có những con tàu đi lại. Ta cũng thế, hàng ngày ta mang vào đây món quà thường lệ của ta, dù chỉ một nhúm nhỏ, dần dần ngọn đồi vàng của ta mọc lên, và từ đỉnh cao của nó, ta có thể nhìn xuống tất cả những gì thuộc quyền ta. Còn gì là không thuộc quyền ta nữa? Như nhờ phép thần nào đó, từ nay ta có thể điều khiển toàn thế giới. Chỉ cần ta muốn là sẽ có ngay các lâu đài lộng lẫy; các nàng tiên cá sẽ từng đàn kéo đến những khu vườn tuyệt đẹp của ta; và các nàng nghệ thuật sẽ đến hầu hạ ta; và những thiên tài đang tự do sẽ tình nguyện đến làm nô lệ cho ta; và cả phẩm hạnh cao quí lẫn lao động cần  cù sẽ kiên nhẫn chờ ta ban thưởng. Chỉ cần ta huýt gọi là lập tức cái ác đẫm máu sẽ lặng lẽ, ngoan ngoãn và rụt rè bò đến bên ta, liếm tay ta, nhìn vào mắt ta để đoán biết những gì ta muốn. Tất cả đều thuộc quyền ta, còn ta thì không thuộc quyền một ai hay cái gì hết. Ta đứng cao hơn tất cả các mong muốn; ta yên tâm. Ta biết rõ sức mạnh của mình. Với ta chỉ riêng ý nghĩ này là đủ…

(Nhìn vàng)

Hình như không nhiều lắm, nhưng cái chất nằng nặng này đang mang trong mình bao nhiêu sự lo lắng của con người, bao nhiêu nước mắt, lừa dối, van xin và nguyền rủa! Ta có một đồng đublôn cổ… nó đây rồi. Hôm nay một bà góa vừa trao nó cho ta, nhưng trước đấy, suốt nửa ngày trời bà ta đã cùng ba đứa trẻ quì khóc trước cửa sổ nhà ta. Trời mưa rồi tạnh, rồi lại mưa, thế mà con mụ ấy vẫn không động đậy. Ta có thể đuổi mụ, nhưng hình như có cái gì đấy mách bảo cho ta biết rằng mụ đã mang tiền đến trả nợ cho chồng vì không muốn ngày hôm sau bị tống vào tù. Còn đồng tiền này? Đồng này do thằng Tibô mang lại. Hắn đào đâu ra nó nhỉ, thằng lừa đảo ấy? Tất nhiên là ăn trộm; hoặc có thể đêm tối đâu đó trong rừng, chặn đường khách qua lại… Vâng, nếu tất cả nước mắt, máu và mồ hôi đã được đổ ra cho những gì ta đang giữ bỗng nhiên từ dưới đất phụt lên, chắc lúc ấy sẽ là một trận đại hồng thủy mới, và ta sẽ chết chìm trong tầng hầm yêu quí này của ta… Thôi, đã đến lúc…

(Muốn mở hòm)

Mỗi lần, khi ta sắp sửa mở hòm, ta lại thấy người ta run lên rạo rực. Không phải vì sợ (ồ không! Sợ ai? Ta luôn mang vũ khí theo người, thanh kiếm này sẽ bảo vệ danh dự cho vàng của ta), nhưng trái tim vẫn linh cảm một điều gì đấy không rõ… Các thầy thuốc vẫn nói rằng có một số người lấy làm thích thú khi được chém giết. Khi cho chìa khoá vào ổ, ta vẫn có cái cảm giác mà những tên giết người ấy vẫn có khi đâm ngập dao vào con mồi: Vừa thích thú vừa lo sợ.

(Mở hòm)

Đây, hạnh phúc của ta đây rồi!

(Đổ tiền vào hòm)

Hỡi những đồng tiền yêu quí, các bạn lang thang khắp thế giới để phục vụ các đam mê và nhu cầu của con người như thế đủ lắm rồi. Giờ các bạn hãy ngủ yên ở đây giấc ngủ của sức mạnh và yên tĩnh, như các vị thần đang ngủ trên chin tầng mây. Hôm nay ta muốn tổ chức cho ta bữa đại tiệc: Ta sẽ thắp trước mỗi hòm một ngọn nến và cùng một lúc, sẽ mở hết tất cả các hòm để ta đứng chiêm ngưỡng những đồng tiền lấp lánh.

(Lần lượt thắp nến và mở các hòm)

Ta là vua, ta đang trị vì tất cả!... Ôi, một sự lấp lánh thần kì! Vương quốc đầy sức mạnh này đang thuộc về ta, trong đó là hạnh phúc, danh dự và vinh quang của ta! Ta là vua!... Nhưng ai sẽ là người thay ta tiếp nhận quyền lực này? Thằng con trai thừa kế của ta! Một thằng điên, một thằng phá của, một thằng bạn của những thằng lang thang truỵ lạc! Chỉ cần ta nhắm là hắn, hắn sẽ đi ngay tới đây, dưới những chiếc cột trụ yên tĩnh này, với đám bạn bè cung đình tham lam, ăn chơi vô độ của hắn. Lấy cắp chùm chìa khoá ở xác ta, hắn sẽ cười to sung sướng rồi mở các hòm báu của ta. Và thế là tiền bạc của ta sẽ chảy vào những chiếc túi vải lụa không đáy của người khác. Hắn sẽ đập vỡ những chiếc bình thiêng liêng nhất. Hắn sẽ đem rượu quí làm say bọn rác rưởi bẩn thỉu. Hắn sẽ làm tiêu táng tất cả… Nhưng hắn có quyền gì mà làm như thế? Có phải ngẫu nhiên mà ta có được những thứ này đâu? Đâu có dễ như bọn cờ bạc, chỉ việc vừa đùa vừa đập quân bài xuống bàn cờ rồi vơ từng đống tiền về mình? Có ai biết cho, rằng ta đã phải trải qua bao đêm mất ngủ, bao ngày lo lắng, bao suy nghĩ nặng nề, phải nhẫn nhục đau khổ và kìm nén biết bao thèm khát? Hay con trai ta sẽ nói rằng trái tim ta trở thành chai sạn, rằng ta không còn mong muốn gì, rằng lương tâm không còn cắn rứt ta? Vâng lương tâm, con thú đầy móng nhọn luôn cào cấu trái tim, người khách không mời mà đến, người trò chuyện buồn tẻ, tên cho vay thô lỗ, mụ phù thủy vẫn làm mặt trăng mờ tối và làm các ngôi mộ rung động, đẩy các xác chết bật ra ngoài… Không, trước hết hãy nếm mùi đau khổ của việc kiếm tiền đã, rồi sau sẽ xem liệu cái thằng phản phúc ấy có dám tiêu phung phí những gì hắn đã giành được bằng máu của mình không. Ối, giá gì ta có thể giấu kín được căn hầm này khỏi những cặp mắt hèn hạ! Ôi, giá gì sau khi chết ta có thể đội mồ đứng lên làm bóng ma ngồi trên các hòm quí canh giữ kho báu của ta khỏi bị những người đang sống lấy cắp như ta đang canh giữ lúc này!...

CẢNH BA

Trong cung

Anber và quận công

Anber

Thưa ngài, xin ngài hãy tin cho rằng từ lâu tôi đã phải âm thầm chịu đựng cái nhục của cảnh nghèo cay đắng. Nếu không vì quá bức bách, chắc chắn ngài không phải bận lòng nghe những lời than vãn này của tôi.

Quận công

Ta tin, ta tin, thưa hiệp sĩ cao quí. Những người như ông sẽ chẳng lên tiếng trách cứ cha mình, nếu không vì hoàn cảnh quá bắt buộc. Những người con hư hỏng ít lắm. Ông cứ yên tâm! Tôi sẽ gặp riêng cha ông, một cách hoàn toàn nhẹ nhàng. Tôi đang chờ ông ấy đây. Đã lâu chúng tôi chưa gặp nhau. Cha ông là bạn của ông nội tôi. Tôi nhớ lúc bé, ông cụ thường cho tôi ngồi trên yên ngựa của mình và che tôi bằng chiếc mũ giáp to nặng như chiếc chuông của cụ.

(Nhìn ra cửa sổ)

Ai kia? Có phải cha ông đang tới kia không?

Anber

Thưa ngài, đúng thế ạ.

Quận công

Ông hãy vào phòng kia, tôi sẽ gọi ông sau.

(Anber vào, Nam tước ra)

Chào Nam tước, tôi rất vui mừng được thấy ông vui vẻ, khỏe mạnh.

Nam tước

Tôi cũng lấy làm hạnh phúc, thưa ngài, rằng đang còn đủ sức để đến đây theo lệnh ngài.

Quận công

Đã lâu chúng ta không gặp nhau, ông còn nhớ tôi chứ, Nam tước?

Nam tước

Tôi ấy à, thưa ngài? Tôi vẫn như bây giờ ngài đang thấy. Ồ, ngài đã từng là một đứa trẻ lanh lợi. Ngài quận công quá cố, thân phụ ngài, thường bảo tôi: Philíp (ngài chưa bao giờ gọi tôi là Philíp, ông nói sao, hả? Vài chục năm nữa, quả thế, cả tôi cả ông sẽ trở thành những kẻ ngốc nghếch trước đứa bé này… Tức là trước ngài đấy ạ.

Quận công

Bây giờ chúng ta sẽ nối lại tình bạn xưa. Ông đã quên lâu đài của tôi rồi đấy.

Nam tước

Bây giờ tôi đã già, thưa ngài. Tôi còn biết gì ở chốn cung đình? Ngài còn trẻ, còn thích các cuộc đua tài, các ngày lễ hội. Tôi chẳng còn phù hợp với những trò như thế. Nếu theo ý Chúa, chiến tranh lại xẩy ra, tôi sẽ sẵn sàng nhảy lên mình ngựa, và dù già cả, ốm yếu, tôi vẫn còn đủ sức bằng cánh tay run rẩy này tuốt kiếm chiến đấu vì ngài.

Quận công

Lòng tận tuỵ, trung thành của Nam tước ai cũng biết. Ông là bạn của ông nội tôi, thân phụ tôi quí trọng ông. Còn tôi thì bao giờ cũng coi ông là một hiệp sĩ trung thành và dũng cảm. Mời ông ngồi xuống, Nam tước, ông có con chứ?

Nam tước

Vâng, có một người con trai.

Quận công

Sao tôi không thấy con ông đi với ông đến đây? Chốn cung đình có thế làm ông buồn chán, nhưng với lứa tuổi và địa vị của mình, con ông phải đến đây mới đúng.

Nam tước

Con trai tôi không thích cuộc sống ồn ào. Tính nó ảm đạm, hoang dại, bao giờ cũng thơ thẩn dạo trong rừng quanh lâu đài như một chú nai con.

Quận công

Như thế là không tốt. Chúng tôi sẽ dạy cho cậu ấy quen dần với các trò vui, các buổi dạ hội và các cuộc tranh tài. Ông cứ gửi cậu ấy đến đây và hãy cấp cho cậu ấy một khoản kha khá để chi tiêu… Sao ông nhíu mày thế, chắc ông đi đường mệt mỏi?

Nam tước

Thưa ngài, tôi không mệt, nhưng quả là ngài đã làm tôi khó nghĩ. Tôi không muốn thú thật với ngài, nhưng chính ngài đã ép tôi nói về con trai những điều tôi định giấu. Nó, thưa ngài, thật không đáng để ngài chú ý và sủng ái. Tuổi trẻ của nó, nó đang để trôi qua trong sự ngang tàng và những thú vui tội lỗi hèn hạ.

Quận công

Ấy là vì cậu ấy sống một mình. Sự cô đơn và vô công rồi nghề thường làm hại những người trẻ tuổi. Ông cứ gửi cậu ấy đến đây, rồi cậu ấy sẽ quên hết các thói xấu nhiễm phải trong chốn hoang vắng.

Nam tước

Xin ngài tha lỗi cho tôi, nhưng thú thật, tôi không thể làm được điều đó, thưa ngài.

Quận công

Nhưng vì sao?

Nam tước

Ngài hãy tha cho ông già này…

Quận công

Không, tôi yêu cầu ông phải cho biết cái gì làm ông từ chối.

Nam tước

Tôi đang giận con trai tôi.

Quận công

Vì cớ gì?

Nam tước

Vì một tội ác nghiêm trọng.

Quận công

Tội ác ấy như thế nào, xin ông cho biết?

Nam tước

Xin ngài cho phép không được nói, thưa ngài…

Quận công

Điều này quả là lạ lung. Hay ông xấu hổ vì cậu ấy?

Nam tước

Nó… Nó muốn giết tôi!

Quận công

Giết? Thế thì tôi sẽ trao nó vào bàn tay pháp luật, cái thằng độc ác bẩn thỉu ấy.

Nam tước

Tôi sẽ không đưa ra chứng cớ, nhưng tôi biết chắc chắn rằng nó đang nóng lòng mong tôi chết, rằng nó đang âm mưu…

Quận công

Âm mưu gì?

Nam tước

Lấy cắp của tôi.

(Anber chạy ra)

Anber

Nam tước, ông nói dối.

Quận công (với Anber)

Sao ông dám?...

Nam tước

Ra mày ở đây! Mày dám hỗn! Mày dám nói với người đẻ ra mày một câu như thế!... Tôi nói dối! Mà lại trước mặt quận công?... Tôi, tôi… Hay tôi không là một hiệp sĩ?

Anber

Ông là người nói dối.

Nam tước

Thế mà trời đất không sụp ngay trước mặt tôi, lạy chúa! Nếu vậy, mày hãy cầm lấy, và thanh kiếm này sẽ phân xử tất cả!

(Quẳng găng tay xuống đất, Anber vội vàng nhặt lên).

Anber

Cảm ơn. Đây là món quà đầu tiên do bố tặng.

Quận công

Ta thấy gì thế này? Cái gì đang xảy ra trước ta? Con trai nhận thách đấu với người bố già! Đây là lần đầu tiên kể từ ngày ta mang tước quận công trên người. Các người thôi đi cho. Cả ông, ông già mất trí, cả con hổ non hiếu chiến! Thôi đủ.

(Với Anber)

Hãy quẳng cái kia đi! Đưa găng tay cho ta!

(Giằng lấy găng tay)

Anber (Một mình)

Thật tiếc.

Quận công

Thế mà vội túm lấy nó như chim ưng vồ mồi. Thật là một kẻ tàn ác! Ông hãy đi cho khuất mắt ta, và đừng liều lĩnh để ta nhìn thấy, chừng nào ta chưa cho gọi.

(Anber vào)

Còn ông, ông già đáng thương. Chẳng lẽ ông không thấy xấu hổ?

Nam tước

Hãy tha lỗi cho tôi, thưa ngài… Tôi không đứng nổi… Hai đầu gối tôi đang run rẩy… Ôi, nghẹt thở… nghẹt thở… Chìa khóa của tôi đâu? Chìa khoá, chìa khóa của tôi!

(Ngã)

Quận công

Thế là ông ta đã chết! Lạy chúa! Thật là một thời đại khủng khiếp, những con người khủng khiếp!

MÔZA VÀ XALIÊRI

CẢNH MỘT

Trong phòng

Xaliêri

Người ta nói: không hề có sự thật trên trái đất. Nhưng cả trên trời, sự thật cũng không có nốt. Đối với ta điều ấy quá rõ ràng, rõ ràng như một bài gam đơn giản, mới sinh ra ta đã có lòng yêu nghệ thuật. Thuở nhỏ, mỗi lần say sưa nghe tiếng đàn oócgan trầm hùng vang lên trong ngôi nhà thờ cổ quê hương, ta lại vô tình để rơi những giọt nước mắt sung sướng. Ta biết sớm từ bỏ những trò chơi vô ích. Các khoa học xa lạ không lôi cuốn ta. Ta bướng bỉnh và kiêu hãnh khước từ chúng để giành riêng tất cả cho âm nhạc. Bước đi đầu tiên rất khó; đoạn đường đầu tiên thật buồn tẻ, nhưng ta đã sớm vượt qua những thử thách ban đầu ấy. Ta đã lấy kĩ thuật làm nền cho nghệ thuật và cuối cùng trở thành một người thợ, không hơn. Ta đã luyện được ngón tay trở nên ngoan ngoãn, nhanh nhạy một cách khó khăn, và đôi tai biết nghe chính xác làm chết các âm thanh, ta mổ xẻ âm nhạc như mổ xẻ xác chết. Ta nghe các hòa âm bằng đôi tai toán học. Chỉ lúc ấy, khi đã tinh thông mọi điều của khoa học âm nhạc, ta mới dám thả mình trôi theo ước mơ sáng tạo. Ta bắt đầu viết nhạc, viết một mình lặng lẽ - ta còn chưa dám mơ tưởng đến vinh quang. Không ít lúc ta ngồi lì trong phòng nhỏ yên tĩnh suốt hai ba ngày liền, quên ăn quên ngủ, rồi tận hưởng giây phút ngấy ngây và những giọt nước mắt cảm hứng. Ta đã đốt các tác phẩm của ta và lãnh đạm nhìn tư tưởng cùng các nốt nhạc cháy thành khói nhẹ. Ta đang nói gì thế nhỉ? Khi Gluck vĩ đại xuất hiện và khám phá các bí mật mới (những bí mật lớn và hấp dẫn), phải chăng không phải ta là người đã từ bỏ tất cả những gì trước đấy ta biết, yêu và tin tưởng một cách nồng nhiệt đến thế, để lập tức đi theo ông, ngoan ngoãn như một kẻ lạc đường được người chỉ lối mới? Bằng sự khổ luyện kiên trì, cuối cùng, trong bộ môn nghệ thuật vô biên vô tận này, ta đã đạt được trình độ đáng ghen tị. Vinh quang bắt đầu mỉm cười với ta. Bằng các tác phẩm của mình, ta tìm được sự đồng cảm trong trái tim người khác. Ta đã hạnh phúc: ta bình yên tận hưởng lao động, thành công và vinh quang. Ta hạnh phúc cả vì lao động và thành công của bạn bè, những người cùng đeo đuổi âm nhạc kì diệu. Không bao giờ ta có lòng ghen tị. Ô không, không bao giờ, cả khi thấy Puccini chinh phục được đôi tai của người Paris hoang dã; cả khi lần đầu tiên ta nghe những âm thanh đầu của vở Iphigiêni. Ai dám nói rằng Xalieri kiêu hãnh có lúc nào đó đã là một kẻ có lòng ghen ghét đáng khinh, một con rắn độc bị bàn chân người dẫm lên, đang bất lực cấu nghiến cát và bụi? Không, không một ai… Thế mà bây giờ chính ta đang tự nói với ta, rằng ta hiện là một kẻ đầy lòng ghen ghét. Ta ghen ghét, ghen ghét một cách sâu sắc, khổ sở. Hỡi thượng đế, còn đâu là sự công bằng khi thượng đến đem tài năng thần thánh và thiên tài bất tử trao tặng cho một thằng điên, một thằng lang thang vô công rồi nghề, chứ không phải một người say mê cuồng nhiệt, lao động quên mình, suốt đời tận tuỵ và luôn cầu mong thượng đế... Ôi, Môza, Môza!...

Môza ra

Môza

A, ra anh đã nhìn thấy tôi. Thế mà tôi định bất ngờ đùa anh một chút.

Xaliêri

Anh ở đây? Lâu chưa?

Môza

Vừa mới ngay lúc này. Tôi đến tìm anh để cho anh xem một vài cái. Dọc đường, đi ngang một quán rượu, tôi bỗng nghe có tiếng đàn viôlông… Không, Xalieri, anh bạn thân mến của tôi, chắc từ bé tới giờ anh chưa được nghe một cái gì buồn cười như thế. Một ông lão mù kéo đàn viôlông ở quán rượu đã chơi bài Voi che sapele. Kỳ lạ lắm. Không nén nổi, tôi đã dẫn ông đến đây biểu diễn anh nghe. Vào đi!

Ông già mù mang đàn viôlông vào

Nào, ông hãy đàn một cái gì đó của Môza cho chúng tôi nghe thử.

Ông già chơi một đoạn trong nhạc kịch Đôn Juan. Môza cười to

Xaliêri

Thế mà anh còn cười được.

Môza

Ôi, Xalieri, không lẽ anh không thích?

Xaliêri

Không. Tôi chẳng thích thú chút nào khi một gã thợ sơn bẩn thỉu làm bẩn bức tranh Madonna của Raphael; hoặc khi một thằng hề đáng khinh nhại thơ của Aligheri Đantê. Ra ngoài đi, ông già.

Môza

Khoan đã: cho ông đây. Hãy mua rượu uống mừng sức khỏe của tôi.

Ông già vào

Còn anh, Xaliêri, hôm nay anh không được vui. Tôi sẽ tới thăm anh lần khác.

Xaliêri

Anh định cho tôi xem cái gì?

Môza

Không, chẳng có gì quan trọng. Đêm qua, tôi nằm mãi không ngủ được, và rồi một vài ý nghĩ xuất hiện trong đầu. Sáng hôm nay tôi đã phác thảo thành nhạc. Tôi muốn biết ý kiến của anh, nhưng chắc bây giờ anh không còn tâm trí nào nghĩ đến tôi.

Xaliêri

Ôi Môza. Lúc nào tôi chẳng sẵn sàng vì anh? Ngồi xuống đi. Tôi nghe anh đây.

Môza (Ngồi xuống sau đàn Pianô)

Anh hãy tưởng tượng… ai được nhỉ? Ừ, một người như tôi chẳng hạn, hoặc trẻ hơn chút ít. Người ấy đang yêu, không phải say đắm, mà chỉ một ít thôi, yêu một cô gái đẹp hay một người bạn, như anh cũng được… Tôi đang vui vẻ, sung sướng… bỗng nhìn thấy cái chết, bóng tối đột nhiên kéo đến hay đại khái một cái gì đó tương tự… Đây, anh thử nghe xem.

(Đàn)

Xaliêri

Anh đến với tôi cùng bản nhạc này, thế mà anh còn có thể dừng lại ở quán rượu và nghe ông già mù ấy kéo đàn viôlông. Lạy chúa, anh, Môza, anh không xứng đáng với chính anh!

Môza

Thế nào, nghe được không?

Xaliêri

Thật là sâu sắc! Thật là táo bạo và cân đối! Anh là thiên thần, Môza, mà chính anh không biết điều đó, nhưng tôi thì biết.

Môza

Thật thế à? Có thể… nhưng bây giờ thiên thần đang đói bụng đây.

Xaliêri

Thế thì hãy nghe đây: chúng ta sẽ cùng ăn trưa với nhau ở quán Sư Tử Vàng.

Môza

Được, xin sẵn sàng. Có điều tôi phải về nhà bảo vợ đừng chờ cơm.

(Ra)

Xaliêri

Tôi chờ anh, nhớ đừng trễ (một mình).

Không, ta không thể tiếp tục chống lại số phận đời mình được nữa. Ta đã được chọn làm người ngăn chàng lại, nếu không, tất cả chúng ta sẽ chết, tất cả các môn đệ và những người phụng sự âm nhạc, chứ không riêng mình ta với thứ vinh quang ít ỏi đang có. Sẽ lợi ích gì nếu Môza tiếp tục sống và đạt tới đỉnh cao mới? Liệu chàng có nâng nghệ thuật lên cao được không, bằng cách ấy? Không, khi chàng chết, nghệ thuật sẽ xuống dốc. Chàng sẽ chẳng để lại cho ta một người nào kế tục. Thế thì liệu chàng có ích gì cho đời? Như một thiên thần nào đó, chàng mang đến cho ta một ít bài hát kỳ diệu để đánh thức trong ta, trong những cuộc đời đã lụi tàn, những ước mơ không cánh, để rồi sau đó lại bay mất. Thế thì cứ bay đi, và càng sớm càng tốt!

Đây là thuốc độc, món quà cuối cùng của Izôra. Đã mười tám năm nay ta luôn mang nó bên mình, và từ đó đến nay không ít lúc cuộc đời đối với ta chỉ là một vết thương đau đớn không chịu nổi. Ta thường ngồi với kẻ thù vô tư của ta bên một bàn tiệc, thế mà chẳng bao giờ ta bị tiếng gọi của cám dỗ lôi kéo, dù ta không là thằng hèn, dù ta cảm thấy bị xúc phạm ghê ghớm, dù ta không lấy gì yêu cuộc sống cho lắm. Ta lần lữa mãi. Ta cứ tưởng có thể cuộc đời sẽ mang lại cho ta những món quà bất ngờ, có thể ta sẽ có những giây phút hạnh phúc, những đêm sáng tạo, những dòng cảm hứng; có thể một Haiđơn mới sẽ viết ra một cái gì đấy vĩ đại - và ta sẽ hạnh phúc vì nó… Ta đã nhiều lần thù tạc với người khách mà ta căm ghét. Ta nghĩ có thể ta tìm thấy kẻ thù độc ác nhất của mình; có thể từ đỉnh cao kiêu hãnh, một sự xúc phạm tồi tệ nhất sẽ ập xuống đầu ta; và một Haiđơn mới đã làm ta ngất ngây, khoái cảm một cách lạ lung. Giờ đã điểm, hỡi món quà quí báu của tình yêu, hôm nay mời ngươi hãy chuyển sang cốc rượu của tình bạn.

CẢNH HAI

Một căn phòng riêng ở quán rượu. Chiếc đàn piano. Môza và Xalieri ngồi bên bàn.

Xaliêri

Sao hôm nay trông anh có vẻ không vui?

Môza

Tôi ấy à? Không.

Xaliêri

Môza, chắc có chuyện gì đó làm anh không hài lòng chăng? Bữa ăn tinh tươm, rượu vang tuyệt diệu thế mà anh chỉ ngồi im cau có.

Môza

Thú thật với anh, bản Requiem của tôi làm tôi lo lắng.

Xaliêri

Sao, anh viết Requiem à? Lâu chưa?

Môza

Đã lâu, cách đây ba tuần. Trong một trường hợp lạ lùng. Tôi chưa kể với anh à?

Xaliêri

Chưa.

Môza

Nếu vậy thì hãy nghe tôi kể. Một lần, cách đây ba tuần, tôi về nhà muộn. Tôi được báo có người nào đấy đến tìm tôi. Để làm gì thì tôi không biết. Suốt đêm tôi nằm suy nghĩ: Ai nhỉ? Và cần gì ở tôi? Ngày hôm sau người ấy lại đến, và lần này cũng không gặp tôi. Sang ngày tiếp, khi tôi đang nghịch với thằng con trên sàn nhà thì có người gọi. Tôi đi ra. Một người mặc toàn đồ đen, lịch sự cúi chào, đặt tôi viết bản Requiem rồi biến mất. Tôi liền ngồi vào đàn và bắt đầu viết. Từ ấy đến nay con người mặc toàn đồ đen đó không thấy lại nữa. Nhưng tôi mừng, vì dù sao chia tay với bản Requiem này của tôi, dù chưa xong hoàn toàn, tôi cũng thấy tiếc. Tuy vậy, tôi…

Xaliêri

Rồi sao?

Môza

Tôi lấy làm xấu hổ khi phải thú nhận điều này…

Xaliêri

Điều gì?

Môza

Suốt ngày đêm, con người mặc áo đen ấy không cho tôi được yên. Hắn bám theo tôi khắp nơi như cái bong. Hắn luôn ám ảnh tôi. Như bây giờ chẳng hạn, tôi có cảm giác hắn là người thứ ba đang ngồi cùng bàn với ta.

Xaliêri

Thôi đủ. Đó chỉ là sự sợ hãi trẻ con. Hãy xua tan những ý nghĩ vớ vẩn ấy khỏi đầu. Bômasê thường nói với tôi: “Này anh bạn Xalieri, lúc nào các ý nghĩ đen tối đến với anh, anh phải nhanh chóng mở nút chai sâmpanh hay đọc lại vở kịch Đám cưới của Phigarô.

Môza

Vâng, Bômasê là bạn anh. Anh có viết bản Tarara cho ông ta. Đó là một tác phẩm tuyệt vời. Trong đấy có một giai điệu… Tôi vẫn thường nhẩm hát nó mỗi lần hạnh phúc ... la-la-la-la… À mà có đúng Bômasê từng đầu độc chết một người nào đấy không nhỉ?

Xaliêri

Tôi nghĩ rằng không, vì ông ta quá ngớ ngẩn để làm một việc như thế.

Môza

Vâng, ông ta là một thiên tài, như tôi và anh. Mà thiên tài và kẻ giết người là hai cái không thể đi liền với nhau, có đúng thế không?

Xaliêri

Anh nghĩ như thế à?

(Bỏ thuốc độc vào cốc của Môza)

Nào, ta uống.

Môza

Chúc sức khoẻ của anh, anh bạn thân mến. Chúc tình bạn chân thành giữa Môza và Xalieri, hai người con của âm nhạc.

(Uống)

Xaliêri

Khoan, khoan đã!... Anh uống rồi à? Uống một mình?

Môza (Bỏ khăn lau miệng xuống bàn)

Thôi đủ, tôi đã no.

(Đi về phía đàn piano)

Xalieri, anh nghe thử Requiem của tôi xem sao.

(Đàn)

Anh khóc à?

Xaliêri

Đây là những giọt nước mắt đầu tiên của tôi: vừa buồn đau vừa sung sướng, như thể tôi vừa làm xong một nhiệm vụ nặng nề, như thể chiếc dao mổ vừa cắt khỏi người tôi một bộ phận đau yếu nào đó trong cơ thể. Môza, bạn của tôi ơi, những giọt nước mắt này… Xin đừng để ý tới chúng. Đàn tiếp đi, hãy tiếp tục làm đầy tâm hồn bằng những âm thanh kỳ diệu…

Môza

Giá trên đời ai cũng cảm thấy được sức mạnh âm nhạc như anh! Nhưng không. Nếu vậy, cuộc đời sẽ không tồn tại được, vì lúc ấy sẽ chẳng có ai chăm lo tới các nhu cầu trần tục của cuộc sống vật chất, một khi ai cũng quá say mê nghệ thuật. Không có nhiều những người như chúng ta, những người được lựa chọn, hạnh phúc, nhàn rỗi, những môn đệ của cái đẹp duy nhất, những người xem thường sự vụ lợi đáng khinh… Có phải thế không? Ồ, nhưng sao tôi cảm thấy khó chịu trong người. Có cái gì nằng nặng… Tôi đi ngủ một chốc vậy. Tạm biệt.

Xaliêri

Tạm biệt.

(Một mình)

Anh sẽ ngủ mãi mãi, suốt đời, Môza ạ.

Nhưng không lẽ chàng đúng, và ta không phải một thiên tài. Thiên tài và kẻ giết người là hai cái không thể dung hòa với nhau? Không đúng. Thế Bônarôtti thì sao? Hay đó chỉ là chuyện bịa đặt của đám đông ngu ngốc vô học, và quả thật Bônarôtti, người sáng lập thành Vaticăng, không phải kẻ giết người?

HẾT