VIỆT NAM LƯỢC SỬ DIỄN CA - 6

12

HỒ QUÍ LY (1336 – 1407)

Sau chiến tranh, nông nghiệp

Được khôi phục rất nhanh

Nhờ một loạt chính sách

Được các vua ban hành.

Nghề thủ công, buôn bán

Cũng có bước tiến dài.

Vân Đồn thành cảng chính

Buôn bán với nước ngoài.

Dù không bằng thời Lý,

Đạo Phật vẫn thịnh hành.

Nho Giáo rất phát triển.

Trường lớp cũng tăng nhanh.

Chữ Hán dùng phổ biến,

Đặc biệt trong thơ văn.

Tính tự hào dân tộc

Rất cao thời nhà Trần.

Chữ Nôm đã xuất hiện

Cũng vào giai đoạn này.

Nhiều tác phẩm văn học

Còn lưu đến ngày nay.

Ngoài trường Quốc Tử Giám,

Các tỉnh, lộ sông Hồng

Đã bắt đầu xây dựng

Trường công hoặc bán công.

Còn ở các làng xã,

Trường tư cũng mọc lên,

Không kể các lớp học

Có trước ở chùa chiền.

Các kỳ thi đều đặn

Tổ chức theo định kỳ.

Người nghèo mà học giỏi

Đều được phép vào thi.

Thi đậu, tùy năng lực,

Được phân bổ làm quan.

Người thầy nổi tiếng nhất

Là thầy Chu Văn An.

Cuốn Đại Việt Sử Ký

Gồm ba mươi tập dày,

Do Lê Văn Hưu soạn,

Cũng ở thời kỳ này.

Về công trình kiến trúc

Có Hoàng Thành Thăng Long

Với nhiều cung điện lớn

Có ngói men đầu rồng.

Về chùa chiền thời ấy,

Nam Định có Phổ Minh.

Tháp Bình Sơn - Vĩnh Phúc,

Nhiều chùa ở Ninh Bình.

*

Như mọi triều đại khác,

Theo một dạng chu kỳ,

Các vua Trần về cuối,

Hết thời thịnh, đến suy.

Phần lớn hèn, bạc nhược,

Khác với đầu đời Trần,

Vua suốt ngày yến tiệc,

Không còn lo cho dân.

Giữa thế kỷ Mười Bốn

Những chín lần vỡ đê,

Mười năm có nạn đói,

Dân cơ cực đủ bề.

Một loạt cuộc khởi nghĩa

Đã nổi dậy khắp nơi,

Được nông dân hưởng ứng,

Hàng nghìn, hàng vạn người.

Như khởi nghĩa Ngô Bệ

Ở Yên Phụ, Hải Dương.

Nguyễn Kỵ ở Thanh Hóa,

Nguyễn Bổ ở Bắc Giang.

Phạm Sư Ôn, Hà Nội,

Nguyễn Nhữ Cái, Sơn Tây,

Làm nhà Trần đã yếu,

Lại càng thêm lung lay.

*

Cuối thế kỷ mười bốn

Các vương triều nhà Trần

Đã trở nên ruỗng mục,

Thối nát, mất lòng dân.

Có Khu Mật Đại Sứ

Tên là Hồ Quí Ly,

Nắm hết mọi quyền lực,

Chẳng coi vua ra gì.

Cái phải đến đã đến,

Năm Một Nghìn Bốn Trăm,

Ông phế Trần Thiếu Đế,

Rồi lên ngôi âm thầm.

Như vua Lý Nam Đế,

Tổ tiên ông một thời

Người Triết Giang, Trung Quốc,

Sang ta đã nhiều đời.

Hồ Quí Ly quê gốc

Ở Quỳnh Lưu, Nghệ An,

Sau chuyển ra Thanh Hóa,

Rồi vào triều làm quan.

Ông có hai cô ruột

Là hoàng hậu, ân nhân.

Sau hai con của họ

Cũng trở thành vua Trần.

Khi lên ngôi, tên nước

Ông đổi thành Đại Ngu,

Dời đô vào Thanh Hóa,

Huyện Vĩnh Lộc bây giờ.       

Sau một năm tại vị,

Ông nhường lại ngai vàng

Cho con trai trị quốc

Để làm Thái thượng hàng.

Theo các tài liệu sử,

Ông là người nhẫn tâm,

Để lo trừ hậu họa,

Chỉ trong vòng một năm,

Tổng cộng ông đã giết

Ba trăm bảy mươi người,

Chủ yếu người hoàng tộc.

Một tội ác để đời.

Dẫu mưu mô, ác độc,

Nhưng vua Hồ Quí Ly

Có rất nhiều cải cách

Mà sử sách còn ghi.

Những cải cách tiến bộ,

Tầm nhìn rộng và xa,

Nếu đem thực hiện hết

Sẽ chấn hưng nước nhà.

Về lĩnh vực hành chính,

Ông đặt nhiều chức quan

Để giám sát các lộ,      

Phòng ngừa những việc gian.

Ông thêm chức Liêm phóng

Ở châu, lộ xa gần,

Để báo triều đình biết

Thực tình của người dân.

Về lĩnh vực kinh tế,

Ông cải cách hạn điền.

Giới hạn số ruộng đất

Của tầng lớp có quyền.

Trừ vương hầu, gia tộc,

Ông qui định mỗi nhà

Có không quá mười mẫu,

Cả ruộng gần, ruộng xa.

Về số lượng người ở,

Cũng không được quá nhiều.

Tùy gia sản, thứ bậc

Mà được nuôi bao nhiêu.

Ông phát hành tiền giấy,

Nhằm đẩy mạnh công thương,

Thay đổi chế độ thuế,

Quy định cách đo lường.

Rồi mở thêm trường học,

Bắt sĩ tử đi thi

Phải thi môn toán pháp,

Mới được lên kinh kỳ.

Ông đặc biệt coi trọng

Chữ Nôm của nước nhà,

Sai dịch ra chữ ấy

Các sách cổ Trung Hoa.

Lại còn mở kho thóc

Giá rẻ cho người nghèo.

Chăm lo việc thủy lợi,

Đào sông, đắp đê điều.

Ông đặt sở Quản Tế,

Sở y tế bây giờ,

Rồi cất quan coi sóc

Không chểnh mảng, thờ ơ.

“Quản Tế Thư” được lập,

Kiểu bệnh viện tế bần,

Chữa bệnh bằng châm cứu

Và thuốc Nam cho dân.

Là tài năng kiệt xuất,

Với nghị lực phi thường,

Ông đeo đuổi cải cách,

Tiếc đứt gánh giữa đường.

Hồ Quí Ly biết trước

Dã tâm của nhà Minh,

Nên chuyên tâm chấn chỉnh

Việc công và việc binh.

Ông cải cách quân đội,

Xây thành, lo quốc phòng,

Lập hộ tịch bắt lính,

Đóng cọc các cửa sông.        

Ông là người tài giỏi,

Nhưng chỉ là quan văn,

Rất tiếc đã thất bại,

Vì không được lòng dân.

Năm Một Bốn Không Sáu,

Lấy cớ giúp nhà Trần,

Nhà Minh sang xâm lược,

Điều hai mươi vạn quân.

Tướng giặc là Trương Phụ,

Chia nhiều mũi tấn công.

Thế yếu, quân Việt rút

Sang phía Nam sông Hồng.

Thành Thăng Long thất thủ

Trong vòng mấy tháng sau.

Vua rút về Thanh Hóa

Định tính kế dài lâu.

Bị quân địch truy đuổi,

Ông chạy vào Kỳ La,

Bây giờ thuộc Hà Tĩnh,

Rồi cha con ông ta

Bị quân Minh bắt sống

Đưa về nộp Bắc Kinh,

Dọc đường bị sát hại.

Không rõ lắm sự tình.

Cũng có tài liệu nói

Chúng đưa về Quảng Tây,

Bắt lao dịch ở đấy

Rồi chết mòn sau này.

Vậy là triều Hồ mất,

Chỉ tồn tại bảy năm

Nhưng cũng kịp làm được

Một số việc cần làm.

Nước Đại Việt lần nữa

Rơi vào ách ngoại bang,

Phải chờ đến Lê Lợi

Mới độc lập huy hoàng.

*

Hôm nay, thay cổ tích,

Ông sẽ kể chuyện này,

Một chuyện sử có thật,

Được lưu truyền lâu nay.

NGƯỜI VIỆT NAM XÂY

TỬ CẤM THÀNH Ở BẮC KINH

Không phải ai cũng biết

Một người Việt chúng ta

Xây Cố Cung hoa lệ

Cho vua chúa Trung Hoa.

Hơn thế, người Việt ấy

Vốn là một hoạn quan,

Sử sách ít nhắc đến.

Người đó là Nguyễn An.

Là kiến trúc sư trưởng

Xây khu Tử Cấm Thành,

Một nhà đại trị thủy,

Thế mà chẳng lưu danh.

Mãi các nhà sử học

Mới biết ông gần đây.

Hình như sử Trung Quốc

Cố tình quên chuyện này.

Nguyễn An là thợ giỏi,

Quê ở vùng Hà Đông,

Một làng nghề nào đó,

Làng mộc hoặc làng đồng.

Khi mới mười sáu tuổi,

Ông đã theo người thân

Vào xây hoặc tu sửa

Các cung vua nhà Trần.

Năm một bốn không bảy,

Khi diệt xong nhà Hồ,

Quân Minh mang về nước

Nhiều trai Việt khôi ngô.

Sau đó họ bị thiến

Để trở thành hoạn quan.

Trong số những người ấy

Có chàng trai Nguyễn An.

Thấy ông giỏi tính toán,

Có biệt tài xây nhà,

Lại liêm khiết hiếm thấy,

Nên vua nước Trung Hoa,

Lúc ấy là Thành Tổ,

Đặc biệt rất tin dùng.

Vua giao ông phụ trách

Việc xây khu Cố Cung.

Nguyễn An, còn rất trẻ,

Mới ba mươi tuổi đời,

Được toàn quyền sai khiến

Khoảng mười tám vạn người.

Kể từ khâu thiết kế,

Lo vật liệu, thi công,

Đến hoàn thiện mỹ thuật,

Việc gì cũng do ông.

Phải là người nhân cách

Và tài năng cực kỳ

Mới làm nổi điều ấy,

Tránh được lời thị phi.

Một công trình tốn kém

Suốt hàng chục năm ròng,

Khó khăn và vất vả,

Cuối cùng cũng làm xong.

Nguyễn An được vua thưởng

Năm mươi lạng vàng nguyên,

Thêm một trăm lạng bạc

Và một vạn quan tiền.

Chưa kể tám tấn thóc

Và bài vị, sắc phong...

Tất cả để ghi nhận

Công và tài của ông.

Có một con sông lớn

Tên là sông Hoàng Hà,

Thường xuyên gây lũ lụt.

Ngẫm mà lòng xót xa.

Vua nhà Minh lần nữa

Phải nhờ ông ra tay,

Đem tài năng xuất chúng

Trị thủy con sông này.

Đích thân ông gia cố

Các công trình thủy nông.

Phu phen hàng chục vạn

Răm rắp nghe lời ông.

Sau đó ông lại “trị”

Con sông dữ Tắc Dương,

Sông Trạch Chư, Trương Thụ,

Nơi ông chết dọc đường.        

Nguyễn An là gương sáng

Về làm việc hết mình,

Về tài năng, đức độ,

Liêm khiết và công minh.

Trên đường đến xây dựng

Đê đập ở Sơn Đông,

Ông chết, có trăn trối

Đừng xây lăng cho ông,

Mà dùng số tiền ấy

Cho dân chúng trong vùng,

Người không may gặp lụt,

Rơi vào cảnh khốn cùng.

Nhân tiện xin nhắc đến

Những người như Nguyễn An,

Các chàng trai Đại Việt

Bị biến thành hoạn quan.

Phạm Hoằng, một thợ giỏi,

Vua Anh Tông nhà Minh

Sai xây Vĩnh An Tự

Tây Nam thành Bắc Kinh.

Đó là một chùa lớn,

Vua hài lòng, gọi ông

Là “Bồng Lai Cát Sĩ”,

Cho khắc tên ghi công.

Thêm một người khác nữa,

Có tên là Vương Cần.  

Ông tài giỏi đến mức,

Nghe kể lại, một lần

Người ta bỗng phát hiện,

Rằng ông là hoạn quan

Mà vẫn còn “cái ấy”,

Tội chém, không phải bàn.

Thế mà vua tha chết,

Cho ra sống ngoài đời.

Còn tặng mấy cung nữ,

Rồi có con - mười người!

Tuy nhiên, người giỏi nhất

Lại là Hồ Nguyên Trừng,

Một thiên tài quân sự,

Danh tiếng rất lẫy lừng.

Ông này, như ta biết,

Là con Hồ Quí Ly,

Bị bắt sang Trung Quốc,

Có số phận li kỳ.

Lịch sử đã ghi lại

Rất chính xác, rằng ông,

Lần đầu trên thế giới

Chế tạo súng thần công.

Nhờ loại vũ khí đó

Mà nhà Minh nhiều lần

Đánh bại quân phương Bắc,

Xem ông như vị thần.

Về sau, ông, người Việt,

Làm Thượng thư bộ Công

Của thiên triều Đại Hán.

Kể cũng đáng hả lòng. 

13

THÀNH NHÀ HỒ        

Hôm nay ông sẽ kể

Câu chuyện Thành Nhà Hồ.

Cũng có khi sử sách

Gọi là Thành Tây Đô.

Đó là bức tường lớn,

Ghép bằng đá mà thành.

Mỗi viên hơn mười tấn,

Có hào nước bao quanh.

Thành có bốn cửa chính,

Là Nam Bắc Đông Tây,

Cổng chính cao mười mét

Bằng đá, cong và dày.

Bốn cạnh đều vuông góc,

Mỗi cạnh nghìn mét dài.

Cao khoảng ba, bốn mét,

Gia cố đất bên ngoài.

Bên trong là cung điện

Và dinh thự vua quan,

Bị thời gian hủy hoại

Nay là bãi hoang tàn.

Rất may còn sót lại

Đôi rồng đá rất to,

Chạm trổ thật tinh tế

Trước chính điện nhà Hồ.

*

Thành Tây Đô xây dựng

Vào cuối đời nhà Trần,

Năm Một Ba Chín Bảy,

Bằng sức của người dân.

Người khởi xướng xây nó

Chính là Hồ Quí Ly,

Lúc ấy nắm quyền lực,

Chẳng coi vua ra gì.

Chỉ ba năm sau đó,

Tức Một Bốn Không Không,

Ông tiếm ngôi, xuống chiếu

Dời đô về quê ông.

Tức là về Thanh Hóa,

Bắt đầu đời nhà Hồ.

Thành mới xây được gọi

Bằng tên mới, Tây Đô.

Thành ở huyện Vĩnh Lộc

Thôn Tây Giai, Xuân Giai,

Xã Vĩnh Long, Vĩnh Tiến,

Đất của người hiền tài.

Theo sử sách ghi lại,

Thành được xây rất nhanh.

Chỉ trong vòng ba tháng,

Mọi cái đã hoàn thành.

Đàn Nam Giao, cung điện,

Tuyến phòng vệ bên ngoài

Được xây tiếp, hoàn thiện

Năm Một Bốn Không Hai.

Là công trình kiến trúc

Tồn tại đến ngày nay,

Bằng đá, rất độc đáo,

Thành nhà Hồ gần đây

Được UNESCO chọn

Và xếp hạng, tôn vinh

Là Di sản Thế giới,

Vẻ vang cho nước mình.

Ông nghĩ sẽ rất tuyệt,

Có tiền thuê ô tô,

Ta làm chuyến du lịch

Tới thăm Thành Nhà Hồ.

Các cháu đồng ý chứ?

Nhất định sẽ có ngày.

Bây giờ, như thường lệ,

Nghe ông kể chuyện này.

Lần nữa, chuyện về Phật,

Giản dị mà thâm sâu.

Rồi các cháu sẽ thấy.

Câu chuyện ấy như sau.

TÌM PHẬT

Xưa có anh chàng nọ

Nghe nói Phật là người

Ba mươi hai tướng tốt

Và vẻ đẹp - tám mươi.

Và rằng ai gặp Phật

Sẽ may mắn lâu dài.

Anh ta xin phép mẹ

Lên đường đi tìm Ngài.

Suốt ba năm ròng rã,

Chịu mưa nắng dãi dầu,

Anh ta tìm khắp chốn

Mà không thấy Phật đâu.

Người băm hai tướng tốt

Và vẻ đẹp - tám mươi

Quả tìm mãi không thấy,

Dù tìm ba năm trời.

Cuối cùng anh ta gặp

Một vị sư rất già,

Đem sự tình kể hết.

Vị sư nói: “Thích Ca

Hiện đang còn tại thế.

Ngài có mặt khắp nơi,

Nhưng ẩn thân, dưới dạng

Bình thường như mọi người.

Do vậy phải nhìn kỹ,

Phải kiên nhẫn lâu dài,

Và thiện tâm, cầu thị

Mới hy vọng gặp Ngài. 

Tuy vậy, ta có cách

Giúp con gặp Thích Ca:

Bây giờ con quay lại,

Theo đường cũ về nhà.

Hãy chú ý quan sát,

Để ý thấy chân ai

Vô tình đi lộn dép,

Thì người đó là Ngài.

Anh chàng kia hăm hở

Quay về nhà, dọc đường

Buồn vì thấy tất cả

Đi đúng dép, bình thường.

Đến làng mình, bà mẹ,

Nghe nói con trai về,

Vội vã chạy ra đón,

Nước mắt chảy dầm dề.

Anh chàng không hề biết

Rằng hàng ngày mẹ già

Luôn tụng kinh, niệm Phật

Mong anh sớm về nhà.

Bà nghe tin, vui quá,

Vui và vội, quáng quàng

Xỏ đôi dép, xỏ lộn,

Ra đón con đầu làng.   

Anh con đã sụp lạy,

Gặp được Phật Thích Ca

Khi bất ngờ nhìn thấy

Đôi dép dưới chân bà.

14

LÊ LỢI (1385 – 1433)

Năm Một Bốn Không Sáu,

Lấy cớ giúp vua Trần,

Quân nhà Minh xâm lược

Đem hai mươi vạn quân,

Dân phu hàng chục vạn,

Do Trương Phụ cầm đầu,

Hùng hổ đánh Đại Việt,

Và nhanh chóng tiến sâu.

Nhà Hồ thế lực yếu,

Lại không có tướng tài,

Nên liên tiếp thất bại,

Bị giặc đuổi dài dài.

Đầu Một Bốn Không Bảy,

Mất Thăng Long, vua Hồ

Rút quân về quyết định

Cố thủ thành Tây Đô.

Vào tháng Tư năm ấy,

Thế và lực đã suy,

Quân Minh kéo vào đánh,

Lần nữa, Hồ Quí Ly

Rút chạy vào Hà Tĩnh.

Và chỉ hai tháng sau

Ông bị giặc Minh bắt

Rồi đưa về nước Tàu.

Nhà Minh ngay lập tức

Xóa quốc hiệu nước ta,

Đổi thành quận Giao Chỉ,

Một phần nước Trung Hoa.

Chúng đặt nhiều thuế mới

Tăng lao dịch, lao công.

Nhân dân sống khổ cực

Luôn oán trách trong lòng.

Cuối cùng dân nổi dậy

Khởi nghĩa ở nhiều nơi:

Đồ Sơn có Phạm Ngọc,

Phú Thọ - Trần Văn Thôi.

Quảng Ninh có Lê Ngã,

Phạm Chấn ở Đông Triều.

Trần Nguyên Khang xứ Thái,

Ngoài ra còn rất nhiều.

*

Năm Một Bốn Không Bảy,

Trần Ngỗi, con vua Trần,

Được tôn thành hoàng đế,

Làm nức lòng người dân.

Đầu năm sau, Trần Ngỗi

Kéo quân vào Nghệ An,

Nhận được sự giúp đỡ

Của một số cựu quan.

Đó là tướng Đặng Tất

Và tướng Nguyễn Cảnh Chân,

Trước là người thân tín

Của các triều vua Trần.

Đặng Tất ở xứ Huế.

Nguyễn Cảnh Chân phía trong.

Vào cuối năm Không Tám,

Cùng Trần Ngỗi tấn công

Và đã đánh tan tác

Bốn vạn quân nhà Minh

Ở Bô Rô, Nam Định,

Thanh thế lên rất nhanh.

Nhiều người đến tụ nghĩa,

Quyết khôi phục nhà Trần.

Tuy nhiên, sau chiến thắng,

Đặng Tất, Nguyễn Cảnh Chân

Đã bị Trần Ngỗi giết,

Do tin lời dèm pha.

Cuộc khởi nghĩa lụi tắt.

Thật tiếc cho nước nhà.

*

Chẳng bao lâu sau đó,

Con Đặng Tất, Cảnh Chân,

Là Đặng Dung, Cảnh Dị,

Bỏ vào xứ Nghệ An.

Họ tôn Trần Quí Khoáng,

Làm vua mới nhà Trần,

Lại dấy binh khởi nghĩa,

Thu phục được lòng dân.

Nghĩa quân đã làm chủ

Một vùng đất kéo dài

Từ Thanh Hóa đến Huế,

Cũng đất người hiền tài.

Năm Một Bốn Một Một,

Giặc tiến đánh xứ Thanh.

Nghĩa quân phải tạm rút

Vào Huế, tuyển thêm binh.

Rồi hai năm sau đó,

Năm Một Bốn Một Ba,

Giặc cho quân đánh Huế,

Thế lực yếu, quân ta

Đã dần dần tan rã.

Nhiều người rời nghĩa binh.

Vua, Đặng Dung, Cảnh Dị

Rơi vào tay quân Minh.

*

Thế là ông kể hết

Về tình hình nước ta

Dưới ách đô hô mới

Của phong kiến Trung Hoa.

Nhưng năm năm sau đó

Tình hình mới khá hơn

Khi xuất hiện Lê Lợi

Cùng khởi nghĩa Lam Sơn.

Bây giờ ông sẽ kể

Về người con xứ Thanh

Đã có công đánh đuổi

Giặc xâm lược nhà Minh.

Sau đó, ông sẽ kể

Theo thứ tự, dần dần

Diễn biến cuộc khởi nghĩa

Và chuyện các trung thần.

          *

Giặc nhà Minh phương Bắc

Diệt xong Hồ Quý Ly,

Quyết xóa văn minh Việt,

Không để lại chút gì.

Chúng đốt hết sách vở,

Hoặc chở về Yên Kinh.

Hoạn đàn ông Đại Việt,

Làm điêu đứng dân tình.

Chúng bắt, đưa về nước

Những người giỏi, người tài.

Tịch thu các thư tịch,

Các bia đá, tượng đài.

Lòng muôn dân ta thán,

Đâu cũng thấy bất bình.

Đúng lúc ấy xuất hiện

Vị anh hùng cứu tinh.

Người ấy là Lê Lợi,

Một chúa trại Lam Sơn.

Ông dấy binh khởi nghĩa,

Rửa mối nhục căm hờn.

Năm Một Bốn Một Sáu,

Cùng mười tám hiền tài,

Ông thề quyết đánh giặc

Trong hội thề Lũng Nhai.

Nhiều anh hùng, hào kiệt

Giúp ông dựng cơ đồ:

Nguyễn Trãi, Trần Nguyên Hãn,

Đinh Lễ, Lê Đa Bồ...

Năm Một Bốn Một Tám,

Ông phong vương cho mình,

Hịch kêu gọi dân chúng

Chống lại ách nhà Minh.

Nghĩa quân ông lãnh đạo

Tạm thất bại ban đầu,

Nhưng giành nhiều thắng lợi

Trong giai đoạn về sau.

Năm Một Bốn Hai Bảy

Cuộc kháng chiến thành công,

Khôi phục nền độc lập,

Vua và dân nức lòng.

Trong năm năm trị nước,

Ông làm được nhiều điều:

Lấy đất người giàu có

Đem chia cho người nghèo.

Soạn lại luật hình sự

Theo mô hình nhà Đường.

Lo chấn hưng văn hóa

Bằng cách xây thêm trường.

Các cơ cấu hành chính

Và bộ máy công quyền

Cũng được điều chỉnh lại

Theo hướng trọng người hiền.

Là anh hùng dân tộc,

Nhà quân sự đại tài,

Cuối đời, vua Lê Lợi

Cũng có nhiều điểm sai.

Ông thay ngôi thái tử,

Quá tin lời người thân,

Mà đang tâm bức hại

Cả những bậc trung thần.

Nguyễn Trãi bị tù tội,

Trần Nguyên Hãn quyên sinh.

Đó không phải là việc

Của đấng vua anh minh.

Năm năm trên ngôi báu,

Năm Một Bốn Ba Ba,

Hưởng thọ bốn tám tuổi

Vua Lê Lợi băng hà.

TRUYỀN THUYẾT VỀ LÊ LỢI

Xung quanh vua Lê Lợi

Và cuộc khởi nghĩa này

Có khá nhiều truyền thuyết

Được lưu truyền xưa nay.

Truyện kể rằng Lê Lợi,

Khi chưa dựng sơn hà,

Có bạn tên là Thận,

Như anh em một nhà.

Thận làm nghề chài lưới,

Một hôm đi ra sông,

Thấy đáy nước phát sáng,

Rất nghi hoặc trong lòng.

Ông quăng lưới bắt cá,

Mãi không thấy cá đâu,

Chỉ vớt được thanh sắt

Dài một thước, sỉn màu.

Định vứt đi, nhưng tiếc,

Ông đem nó về nhà,

Vứt vào trong góc tối,

Đêm phát sáng chói lòa.

Một hôm Lê Lợi đến,

Thấy lạ, hỏi sự tình.

Rồi xin thanh sắt ấy

Đem nó về nhà mình.

Ông cho người rửa sạch,

Đánh bóng lớp gỉ đen,

Thấy trên đó chữ “Lợi”

Và hai chữ “Thuận Thiên”.

Hôm sau, bước ra cửa,

Thấy vỏ gươm bằng vàng,

Ông sụp lạy xuống đất

Rất cung kính, mà rằng:

“Nếu đây là gươm báu

Trời ban cho Lợi này,

Thì hãy làm phép lạ,

Cho nhập làm một ngay!”     

Ông giơ thanh sắt nhỏ

Trước mặt mình, bất ngờ

Thanh sắt thành gươm sáng

Cho vào vỏ rất vừa.

Đêm hôm ấy bất chợt

Mưa gió to rất lâu.

Sáng dậy, vợ Lê Lợi

Khi đi ra vườn rau

Thấy bốn vết chân lớn,

Rất rộng và rất dài

Bà gọi chồng, muốn hỏi

Dấu chân này của ai.

Rồi hai người lại thấy

Chiếc ấn ngọc đắt tiền,

Trên mặt có chữ “Lợi”

Và hai chữ “Thuận Thiên”.

Về sau, lên ngôi báu,

Vua dùng hai chữ này

Làm niên hiệu Đại Việt.

“Thuận ý trời” là đây.

Lê Lợi liền vội vã

Đem nó giấu trong nhà,

Mừng được trời giao ấn,

Lo đại sự quốc gia.

Theo truyền thuyết, Lê Lợi

Luôn mang gươm theo mình,

Dùng nó chém đầu địch,

Đuổi hết giặc nhà Minh.

Khi công thành danh toại,

Vua Lê Lợi một lần

Đi thuyền rồng du ngoạn

Trên mặt hồ Thủy Quân.

Bỗng Rùa Vàng xuất hiện,

Đòi gươm báu, và hồ

Đổi tên thành Hoàn Kiếm,

Ngay trong lòng thủ đô.

*

Truyền thuyết cũng kể lại,

Lê Lợi thời kỳ đầu,

Một lần bị giặc đuổi,

Phải chạy vào rừng sâu.

Ở đấy ông bất chợt

Thấy có một xác người,

Một cô gái, trên cỏ,

Khuôn mặt vẫn còn tươi.

Ông dùng gươm đào huyệt,

Đắp cho nàng nấm mồ,

Khấn, mong nàng phù hộ

Giúp ông dựng cơ đồ.

Khi quân Minh đuổi đến,

Ông trốn vào hốc cây.

Bầy chó cứ sục sạo

Rất lâu bên cây này.

Giặc sinh nghi, dùng kiếm

Đâm xuyên cây, trúng người.

Lê Lợi phải lấy áo

Lau kiếm sạch máu tươi.

Rồi chúng lấy lửa đốt.

Và từ thân cây già

Bất chợt một con cáo

Lông màu trắng chạy ra.

Bầy chó ùa theo đuổi.

Giặc bỏ đi vội vàng.

Lê Lợi may thoát chết,

Sụp lạy trước mộ nàng.

Nàng đã hóa thành cáo,

Chạy trước mặt đám đông,

Để thu hút bầy chó

Và giải cứu cho ông.

Về sau ông lập miếu

Thờ nàng như thờ thần,

Còn truy tặng danh hiệu

Là Hồ Ly Phu Nhân.

Nơi Lê Lợi thoát chết

Bây giờ là cánh đồng,

Có tên là Đồng Chó

Bên cạnh một dòng sông.

Ngày nay con sông ấy

Được gọi là sông Chu,

Nằm không xa Bái Thượng,

Nơi thường nhiều sương mù.

*

Khi hay tin Lê Lợi

Đang chiêu quân đánh Tàu,

Trần Nguyên Hãn cải dạng

Thành một anh bán dầu        

Vào Đông Đô tìm cách

Gặp Nguyễn Trãi tiên sinh,

Người đang bị giam lõng,

Kiểm soát bởi quân Minh.

Rồi sau khi bàn luận,

Hai người trốn khỏi thành,

Lặn lội tìm minh chúa

Trong núi rừng xứ Thanh.

Được Nguyễn Trãi hiến kế

Với kế hoạch “Bình Ngô”,

Lê Lợi mời hai vị

Tham gia dựng cơ đồ.

Nguyễn Trãi sai lấy mật

Viết lên nhiều lá cây

Mọc bên sông gần đấy

Tám chữ nho thế này:

Lê Lợi là hoàng đế

Chữ “Lê Lợi vi quân”,

Bầy tôi là Nguyễn Trãi,

Chữ “Nguyễn Trãi vi thần”.

Tất nhiên kiến thấy mật

Liền bu đến rất đông.

Chúng ăn, đục xuyên lá,

Lá rơi xuống dòng sông.

Những chiếc lá có chữ

Nước cuốn đi khắp nơi,

Dân chúng nhặt lên đọc,

Nghĩ đó là ý trời.

Nhờ những chiếc lá ấy,

Người tìm đến đông dần,

Cùng tham gia khởi nghĩa,

Vì “Lê Lợi vi quân”.

*

Lại nữa, một lần nọ,

Giặc đuổi gấp phía sau,

Lê Lợi thấy hai cụ

Đang tát nước ruộng sâu,

Liền nhảy ào xuống ruộng,

Cởi áo, để ngực trần,

Giả làm người mò cá

Như con nhà nông dân.

Giặc kéo đến liền hỏi:

Thấy ai chạy qua không?

Hai cụ đáp: Không biết.

Chúng tôi mải làm đồng.

Thấy Lê Lợi có vẻ

Muốn nghe chuyện, bà già

Quát: Mày lo mò cá

Rồi còn sớm về nhà!

Giặc nghe thế, tưởng thật,

Liền bỏ đi, hai người

Mời về nhà nghỉ tạm,

Lúc ấy đã tối trời.

Trước bữa cơm giản dị,

Hai cụ lạy rồi thưa:

“Chúng tôi, lúc nguy khốn,

Có thất lễ với vua...”

Lê Lợi lạy rất thấp,

Cảm ơn hai cụ già.

Lúc thành vương, quay lại,

Vất vả tìm đến nhà

Thì hai cụ đã chết.

Để ghi nhớ ân sâu,

Ông cho lập miếu cúng,

Còn thụy phong tước hầu.

*

Chắc các cháu đã mệt.

Vậy ông có bài thơ

Đọc cho vui, đợi đấy.

Ông đọc ngay bây giờ.

Bài thơ này rất nhộn

Của một ông người Nga,

Về một người đãng trí

Đi chơi Matxcơva.

MỘT NGƯỜI ĐÃNG TRÍ

Có một người đãng trí

Sống ở phố Họa Mi.

Ông ta đãng trí lắm,

Tin hay không thì tùy.

Một sáng nọ, tỉnh dậy

Ông ta định mặc quần

Thì lại quên, đem áo

Cứ xỏ mãi vào chân.

Cũng vì quên, đôi lúc

Ông ta đội lên đầu

Một chiếc xoong thay mũ

Mà không hề thấy đau.

Bành-tô thì mặc trái

Chân luôn đi lệch giày...

Ông ta, có thể nói,

Đãng trí nhất đời này.

Một hôm ông đãng trí

Lên xe điện ra ga,

Vào nhà ăn mua vé -

Không phải một, mà ba.

Rồi ông ra đường đợi

Định đi Matxcơva,

Thấy một chiếc toa trống

Đứng một mình trên ga.

Ông ta xách hành lý

Leo lên toa, ngồi chờ,

Chờ tàu đi, chờ mãi

Rồi ngủ từ bao giờ.

Nửa ngày sau, ông tỉnh,

Nhìn ra ngoài, ngạc nhiên

Thấy lại chính ga cũ

Cảnh và người thân quen.

Ông nghĩ: Thật kỳ lạ,

Mình đi Matxcơva,

Làm xong bao nhiêu việc

Rồi lại trở vè nhà.

Ấy thế mà như thể

Mình ngủ một giấc say

Như chẳng đi đâu cả,

Như vẫn luôn ở đây.

Con người kia đãng trí

Sống ở phố Họa Mi,

Đãng trí như vậy đấy,

Tin hay không thì tùy.

16

KHỞI NGHĨA LAM SƠN

Vốn là một hào kiệt

Của vùng đất Lam Sơn,

Lê Lợi thấy giặc ác

Mà nung nấu căm hờn.

Ông quyết định khởi nghĩa,

Chiêu mộ người hiền tài.

Nhiều người đã hưởng ứng

Trong Hội thề Lũng Nhai.

Một Hội thề lịch sử,

Sống mãi với non sông.

Tất cả thề giết giặc,

Trên và dưới một lòng.

*

Năm Một Bốn Một Sáu,

Một buổi sáng ban mai,

Lê Lợi và các tướng

Mở Hội Thề Lũng Nhai.

Cùng mười tám vị khác

Chung chí hướng như mình,

Lê Lợi tế trời đất,

Thề chống lại giặc Minh.

Thề có trời chứng dám,

Mười chín người khác nhau,

Nay qui tụ làm một,

Đặt vận nước lên đầu.

Mười chín vị hào kiệt,

Từ gần và từ xa,

Thề thương yêu, đoàn kết

Như anh em một nhà.

Rằng chúng tôi, Lê Lợi,

Cùng Nguyễn Trãi, Lê Ninh,

Đinh Lễ, Lê Nhân Chú,

Trịnh Khả, Lê Văn Ninh...

Thề một lòng giết giặc,

Thề cứu giúp dân lành.

Ai có lòng dạ khác

Sẽ chết bởi thần linh.

Hội thề ấy lịch sử

Đã thu hút nhều người

Về Lam Sơn tụ nghĩa,

Quyết hành đạo thay trời.

Nó cũng là cơ sở,

Bước quan trọng ban đầu

Để Lam Sơn khởi nghĩa

Khoảng gần hai năm sau.

*

Lúc đầu, cuộc khởi nghĩa

Gặp rất nhiều khó khăn.

Phải ba lần lên núi,

Thiếu vũ khí, đói ăn.

Năm Một Bốn Một Tám

Giặc bao vây nghĩa quân

Lê Lai phải liều chết

Để Lê Lợi thoát thân.

*

Theo Đại Việt thông sử,

Quan Nội hầu Lê Lai

Là người tính cương trực,

Có chí và có tài.

Năm Một Bốn Một Tám,

Vua phất ngọn cờ đào,

Bị thua ở Mường Một,

Phải chạy về Trịnh Cao.

Đó là nơi hẻo lánh,

Nhiều thú dữ, ít dân.

Giặc bao vây tứ phía,

Tình thế hiểm nguy dần.

Nghĩa quân thì lính ít,

Lương thực thiếu bất ngờ.

Ở lại sẽ chết hết.

Làm thế nào bây giờ?

Đó là điều day dứt,

Làm phiền lòng Lê Lai,

Khiến bồi hồi nhớ lại

Ngày Hội thề Lũng Nhai.

Cuối cùng ông đề nghị

Đức vua cởi áo bào

Để ông mặc, ra trận,

Mở đường huyết xem sao.

Và rồi, đóng giả chúa,

Cưỡi voi phủ lụa vàng,

Ông cùng năm trăm lính,

Xông vào giặc, thét vang:

“Ta là vua Lê Lợi,

Quyết chiến cùng chúng mày!

Đứa nào không muốn sống,

Hãy nhanh chóng ra đây!”

Rồi tả xung, hữu đột,

Ông chém giết hồi lâu,

Cho đến khi đuối sức,

Bị giặc bắt, chém đầu.

Trong khi đó, Lê Lợi

Và binh tướng của ông

Thoát vây, sau lãnh đạo

Cuộc khởi nghĩa thành công.

Cảm vì lòng trung nghĩa,

Vua Lê Lợi cho người

Tìm xác ông chôn cất,

Lập miếu thờ suốt đời.

*

Để củng cố lực lượng,

Năm Một Bốn Hai Ba

Lê Lợi cho người gặp

Đề nghị giặc tạm hòa.

Quân Minh đã chấp nhận.

Ông quay lại Lam Sơn,

Tuyển binh, tích lương thực,

Vẫn nung nấu căm hờn.

Nhưng quân Minh trở mặt

Tháng Mười Hai năm sau.

Và một giai đoạn mới

Của khởi nghĩa bắt đầu.

*

Nghe theo lời Nguyễn Chích,

Lê Lợi và các quan

Năm hăm bốn, quyết định

Đem quân đánh Nghệ An.

Vào tháng Mười năm ấy,

Ông chiếm đồn Đa Căng.

Ở Trà Lân, xứ Nghệ,

Quân giặc phải ra hàng.

Nhân đà thắng, Lê Lợi

Đánh, mở rộng địa bàn.

Sau chưa đầy một tháng

Giải phóng toàn Nghệ An.

Rồi tháng Tám năm tiếp,

Trần Nguyên Hãn, Lê Ngân

Đem một đội quân mạnh

Nhằm phía Nam, tiến dần.

Quân khởi nghĩa nhanh chóng

Đánh tan quân nhà Minh,

Thế chẻ tre, giải phóng

Thuận Hóa và Tân Bình.

Vậy là trong mười tháng

Lê Lợi cùng nghĩa quân

Làm chủ từ Thanh Hóa

Đến tận đèo Hải Vân.

*

Tháng Chín năm Hai Sáu,

Đang thừa thắng, quân ta

Quyết định sẽ Bắc Tiến,

Theo ba mũi đánh ra.

Một mũi chiếm Tây Bắc

Ngăn viện binh Trung Hoa.

Mũi thứ hai giải phóng

Vùng đất sông Nhị Hà.

Mũi này sẽ ngăn giặc

Rút về từ Nghệ An.

Mũi thứ ba, mũi chính,

Tiến thẳng ra Đông Quan.

Được nhân dân ủng hộ.

Cả ba mũi thành công.

Giặc Minh bị cô lập,

Chốt trong thành Thăng Long.

*

Năm Một Bốn Hai Sáu,

Vương Thông, tướng nhà Minh,

Sang Đông Quan tiếp viện

Cùng năm vạn chiến binh.

Hắn quyết đánh Cao Bộ,

Thuộc Chương Mỹ ngày nay.

Các tướng của Lê Lợi

Biết trước âm mưu này,

Nên đã sớm ra lệnh

Lên kế hoạch phục binh

Ở Tốt Động, Chúc Động,

Lặng lẽ chờ quân Minh.

Cuối cùng, khi chúng đến

Nghĩa quân liền xông ra,

Phá tan đội hình giặc,

Gươm và giáo sáng lòa.

Quân Đại Việt thắng lớn,

Bắt mười nghìn quân Minh.

Giết tại trận Trần Hiệp,

Là thượng thư bộ Hình.

Các tướng khác bị giết

Có Lý Đằng, Lý Lương.

Vương Thông may chạy thoát,

Phải liều chết mở đường.

*

Tháng Mười, năm Hai Bảy,

Hai tướng giỏi nhà Minh,

Từ biên giới tràn xuống

Cùng mười vạn viện binh.

Một đạo do tướng giỏi

Là Liễu Thăng cầm đầu

Tiến theo đường xứ Lạng,

Quyết đánh mau, thắng mau.

Đạo khác, tướng Mộc Thạnh,

Từ Vân Nam kéo sang,

Cũng hùng hổ không kém,

Tiến theo đường Hà Giang.

Bộ chỉ huy Lê Lợi

Quyết chặn chân Liễu Thăng.

Tìm cách tiêu diệt chúng,

Không cho xuống đồng bằng.

Tướng nghĩa quân, Trần Lựu,

Được lệnh dụ Liễu Thăng

Đưa vào ổ phục kích

Của ta ở Chi Lăng.

Kết quả, trong trận ấy

Liễu Thăng bị chém đầu.

Tướng Lưu Nhân, Lê Sát

Bắt sống vạn lính Tàu.

Sau khi Liễu Thăng chết,

Tướng Lương Minh lên thay.

Rồi hắn cũng bị giết

Khi chưa kịp ra tay.

Quân ta giỏi phục kích,

Diệt ba vạn quân Minh.

Lý Khánh phải tự tử,

Hắn - thượng thư bộ Binh.

Số lính giặc còn lại

Co cụm ở Xương Giang.

Ta đánh từ nhiều hướng.

Rốt cục, chúng đầu hàng.

Tướng Thôi Tụ, Hoàng Phúc

Cũng đầu hàng quân ta.

Hay tin, tướng Mộc Thạnh

Sợ, rút về Trung Hoa.

*

Sau thất bại của tướng

Mộc Thạnh và Liễu Thăng,

Vua Minh phải tuyên bố

Bãi binh - tức đầu hàng.

Theo tinh thần dân tộc:

Quyết chiến nhưng thân hòa.

Thắng giặc vẫn trải chiếu

Cho chúng rút về nhà,

Năm Một Bốn Hai Bảy,

Lê Lợi và Vương Thông

Cùng nhất trí gặp mặt

Ở Đông Quan, sông Hồng.

Cuộc gặp ấy được gọi

Là Hội thề Đông Quan,

Tức là một thỏa thuận

Để giặc rút an toàn

Trong thời gian năm tháng,

Không cướp bóc của dân,

Không tiến hành chiến sự

Dọc đường chúng rút quân.

Về phần mình, Đại Việt,

Để cho chúng được yên,

Cung cấp đủ lương thực,

Xe ngựa và tàu thuyền.

Các tướng giặc kéo đến

Đứng trước dinh Bồ Đề,

Lạy tạ tướng Đại Việt

Rồi lủi thủi ra về.

Hội thề - Hiệp định ấy

Cho phép mười nghìn quân

Của giặc Minh sót lại

Rút về nước dần dần.

Một trang sử chói lọi.

Một “Hội thề” vinh quang.

Ta, cháu con, phải nhớ,

Để sống cho đàng hoàng.

*

Bây giờ lại cổ tích.

Mà cổ tích hôm nay

Ông cam đoan bổ ích,

Thâm thúy và rất hay.

Một truyện rất nổi tiếng

Về khái niệm giàu nghèo.

Cũng có bài học đấy.

Thậm chí còn rất nhiều.

GIÀU, NGHÈO

Xưa, một ông già nọ

Chợt thấy có chàng trai

Ngồi một mình, buồn bã,

Chốc chốc cứ thở dài.

“Sao cháu buồn như vậy,

Trục trặc chuyện tình yêu?”

“Không, cháu đã rất cố

Mà suốt đời vẫn nghèo.”

“Hình như cháu nhầm đấy.

Cháu cũng là người giàu.”

“Ông đừng trêu cháu nữa.

Cháu có đồng nào đâu.”

“Thôi được, nếu cháu muốn,

Ta thỏa thuận thế này:

Cháu cho ta chặt đứt

Cứ mỗi một ngón tay

Ta sẽ đưa cho cháu

Đúng ba lạng vàng ròng.

Hoặc cả bàn tay cháu -

Ba mươi lạng, được không?”

Chàng trai nghe trố mắt:

“Chặt bàn tay? Không đâu!”

“Hay để ta móc mắt,

Một trăm lạng, thừa giàu?

Thế đấy, cháu không muốn.

Cháu là một chàng trai,

Mọi cái đang trước mặt,

Trông dễ coi, có tài.

Liệu cháu có đồng ý

Thành người già như ta

Để đổi lấy nghìn lạng?

Cháu không muốn thật à?

Giờ thì cháu đã biết

Cháu giàu có thế nào.

Chuyện tuổi trẻ túng thiếu

Là bình thường, không sao.”

Chàng trai nghe, chợt hiểu

Mình cũng là người giàu.

Giàu thời gian, tuổi trẻ,

Giàu cả cái trong đầu.

Chàng cúi chào rất thấp,

Cảm ơn ông già này,

Rồi đi, miệng huýt sáo,

Còn vung vẩy đôi tay.

*

Thế đấy, các cháu ạ,

Cái khái niệm nghèo giàu

Chỉ mang tính so sánh,

Không quan trọng lắm đâu.

Các cháu sáng ngủ dậy,

Thấy khỏe mạnh bình thường,

Thức ăn đầy tủ lạnh,

Được ườn èo trên giường,

Tức là đã hạnh phúc

Hơn cả một tỉ người.

Không ít trong số họ

Phải qua đêm ngoài trời.

Đấy là chưa nói việc

Không bị kết án tù

Như hàng triệu người khác

Trong xà lim tù mù.

Các cháu khó tưởng tượng

Mình thuộc tám phần trăm

Người giàu nhất thế giới

Dù chỉ ăn rồi nằm.

Lý do thật đơn giản -

Các cháu đến ngân hàng

Mở tài khoản tiết kiệm,

Với số dư làng nhàng.

Lại nữa, vì biết đọc,

Đọc bài này, rồi cười,

Tức các cháu hạnh phúc

Hơn hai tỉ con người

Không biết đọc, biết viết

Đang sống trên đời này.

Thế đấy các cháu ạ.

Một câu chuyện rất hay.

17

LÊ THÁNH TÔNG (1442 – 1497)

Sau khi giành độc lập,

Đánh đuổi giặc nhà Minh,

Lê Lợi lo xây dựng

Bộ máy nhà nước mình.

Vua nắm mọi quyền lực,

Việc hành chính, việc quân.

Giúp việc vua luôn có

Các quan lớn đại thần.

Triều đình có sáu bộ,

Là bộ Lại, bộ Binh,

Rồi Công, bộ Lễ,

Bộ Hộ và bộ Hình.

Nước chia làm năm Đạo.

Dưới đạo là Phủ, Châu.

Rồi tiếp đến làng, xã.

Mỗi triều có khác nhau.

Quân đội được tổ chức

Kiểu “ngụ binh ư nông”.

Tức thời chiến đánh giặc.

Thời bình về làm đồng.

Lê Thánh Tông cho soạn

Trọn vẹn bộ Luật Hình,

Còn gọi Luật Hồng Đức,

Rõ ràng và nghiêm minh.

Kinh tế được phát triển,

Hài hòa Nông, Công, Thương.

Khai phá đất ven biển.

Nạo vét sông, mở đường.

Lê Lợi cho xây lại

Quốc Tử Giám, trường công,

Cũng là trường đại học

Đầu tiên ở Thăng Long.

Ở các Đạo và Lộ

Có trường riêng của mình.

Ai cũng có quyền học

Và ghi tên thí sinh.

Nhưng có hai đối tượng

Không được học làm quan.

Đó là bọn tội phạm

Và những người hát, đàn.

Là vì vào thời ấy,

Chính quyền quan niệm sai,

Gọi những người đàn hát

Là “xướng ca vô loài”.

Nội dung được giảng dạy -

Sách Đạo Nho giáo điều.

Phật Giáo và Đạo Giáo

Bị hạn chế rất nhiều.

Kỳ thi ở Đạo, Lộ

Được gọi là thi Hương.

Người đậu, thành Hương Cống,

Cũng là bậc khác thường.

Cao hơn là thi Hội,

Tổ chức ở Kinh Thành.

Ai đậu kỳ thi ấy

Được tham dự thi Đình.

Thi Đình chọn tiến sĩ,

Với ba ngôi hàng đầu

Là Trạng Nguyên, Bảng Nhãn

Và Thám Hoa xếp sau.

Những người đậu tiến sĩ

Được nhà vua tặng quà,

Ban áo mũ, tước phẩm,

Vinh quy thăm mẹ cha.

Thời Lê sơ tổ chức

Hăm sáu khoa thi Đình,

Chọn gần nghìn tiến sĩ

Trong vô vàn thí sinh.

Mà thi thời ấy khác,

Khác hẳn thi bây giờ.

Mỗi người một lều chõng,

Và chỉ thi văn, thơ…

Đây là giai đoạn hiếm

Phát triển của non sông,

Đặc biệt dưới triều đại

Của vua Lê Thánh Tông.

Bây giờ ông sẽ kể

Câu chuyện ông vua này.

Một vua hiền, tài giỏi

Loại hiếm có xưa nay.

*

Lê Thánh Tông hoàng đế,

Tên thật Lê Tư Thành,

Một nhà văn hóa lớn,

Một ông vua anh minh.

Ngài đã đưa dân tộc

Lên một kỷ nguyên vàng

Của thời đại phong kiến,

Một trang sử vẻ vang.

Ngài tiến hành cải cách

Nhiều lĩnh vực, nhiều ngành,

Còn mở mang bờ cõi,

Chiếm kinh đô Chiêm Thành.

Mẹ Ngài suýt bị hại

Vì chỉ là tiệp dư,

Nếu không có Nguyễn Trãi

Và Thị Lộ nhân từ.

Hai mẹ con được họ

Đưa đến chùa Huy Văn,

Nay Đống Đa, Hà Nội,

Lánh nạn, sống thanh bần.

Ngẫu nhiên do phe cánh,

Mà Ngài được lên ngôi,

Niên hiệu là Quang Thuận,

Năm Một Bốn Sáu mươi.

Vua liền cho xét lại

Vụ án Lệ Chi Viên.

Minh oan cho Thị Lộ,

Phục danh người đức hiền.

Ngài phục danh, lập miếu

Thờ Nguyễn Trãi ân nhân.

Con cái Trần Nguyên Hãn

Và các vị công thần

Trước từng theo Lê Lợi,

Bị kẻ xấu giết oan,

Giờ được cấp ruộng đất

Và mời ra làm quan.

Những ai trước đổi họ

Thành họ Lê, bây giờ

Có thể dùng họ cũ

Mà không bị nghi ngờ.

Ngài cho sắp xếp lại

Các chức quan trong triều.

Ai đến sáu lăm tuổi

Đều thôi chức, về hưu. 

Lệ cha truyền con nối

Các chức tước xưa nay

Cũng bị Ngài hủy bỏ.

Nhiều người ghét việc này.

Quan phải là người giỏi.

Mở thi chọn nhân tài.

Giỏi mới làm được việc -

Đó là lệnh của Ngài.

Vua đặc biệt chú trọng

Làm ruộng và chăn tằm,

Bắt khai hoang, thêm vụ,

Để có ăn quanh năm.

Ngài còn ra chỉ dụ

Tổ chức lễ hạ điền,

Tức xuống ruộng cày cấy.

Quan phải làm đầu tiên.

Ở mỗi đạo, tức tỉnh,

Vua lập nhà Tế Sinh

Nuôi người già đơn độc,

Cấp thuốc lúc bệnh tình.

Ở nơi nào có dịch,

Quan phải đến tận nơi

Bốc thuốc và châm cứu

Cho từng nhà, từng người.

Thời ấy dân mộ Phật,

Thường có lệ quyên tiền

Xây thêm chùa, vua nói

Đó là điều không nên.

Rằng mộ Phật là tốt,

Nhưng nên mộ trong lòng,

Để tiền làm việc khác,

Nhất là những việc công.

Ngài còn cấm người sống

Khi tổ chức ma chay

Không bày trò đàn sáo

Và ăn uống suốt ngày.

Ngài nói, đã nhận lễ

Thì phải cho rước dâu,

Không bắt người ta đợi

Đến ba bốn năm sau.

Để cư xử đúng mực,

Ngài đặt hăm bốn điều,

Các quan phải giảng giải,

Làm trước để dân theo.

Vua bắt mười hai đạo

Vẽ bản đồ đạo nhà,

Có ghi rõ sông núi,

Thành bản đồ quốc gia.

Ngài đích thân xuống chiếu

Yêu cầu Ngô Sĩ Liên

Viết Đại Việt Sử Ký

Mười lăm quyển, nhiều thiên.

Năm quyển thời Bắc Thuộc.

Mười quyển từ Ngô Quyền

Đến vua Lê Thái Tổ,

Viết theo dạng biên niên.

Vua rất trọng giáo dục,

Khuyến khích học Ngũ Kinh,

Thường đứng làm chủ khảo

Trong các kỳ thi Đình.

Ngài lập lệ danh xướng,

Đọc tên các ông Nghè.

Ai đậu thì ở lại,

Ai trượt phải ra về.

Các ông Nghè, Tiến sĩ

Được Ngài mời vào cung,

Ban áo mũ, dự tiệc,

Thật vinh dự vô cùng.

Rồi vinh qui, mũ lọng,

Họ trở về quê nhà,

Cảm ơn thầy dạy dỗ,

Bái tổ tiên, mẹ cha.

Lê Thánh Tông cổ xúy

Việc thi cử, học hành.

Rất nhiều người đỗ đạt

Rồi thành công, thành danh.

Ông là người khởi xướng

Việc dựng bia ghi tên

Các tiến sĩ Văn Miếu,

Để khích lệ người hiền.

Vua cho xây thư viện

Ở khu Thái Học đường,

Ngay phía sau Văn Miếu,

Vốn xưa là ngôi trường.

Ngài còn xây ký túc

Cho người xa tới đây.

Việc ăn ở và học

Ở ngay trong khu này.

Lê Thánh Tông hoàng đế

Còn là một nhà thơ.

Hơn thế, nhà thơ lớn,

Được yêu đến bây giờ.

Thơ Ngài đẹp, ý nhị,

Uyên thâm mà trữ tình,

Như bức tranh thủy mặc,

Ý và lời lung linh.         

Cùng hăm bảy vị khác,

Ngài lập Hội Tao Đàn

Gồm nhị thập bát tú,

Câu lạc bộ thơ quan.

Vua tôi thường xướng họa.

Quan có Thân Nhân Trung,

Đỗ Nhuận và Thái Thuận...

Thật tao nhã vô cùng.           

Rất ham mê văn học,

Nhưng không quên việc binh,

Vua nhắc phải luyện võ

Ngay cả trong thời bình.

Ngài mở hội thi võ,

Cứ ba năm một lần.

Ai trượt bị giáng chức,

Ai đỗ được thăng quan.

Nhờ thế mà tướng sĩ

Rất ham mê tập tành,

Vừa khỏe, vừa đắc dụng

Khi đất nước chiến tranh.

Gây sự với Đại Việt,

Năm một bốn bảy không,

Cùng mười vạn quân thủy,

Vua Chiêm Thành tấn công.

Hắn còn lén sai sứ

Sang cầu cứu nhà Minh.

Cùng hai mươi vạn lính,

Ngài quyết đánh Chiêm Thành.

Tháng Ba năm bảy mốt

Ngài chiếm được Đồ Bàn.

Kinh đô Chiêm thất thủ,

Lính chết hàng chục ngàn.

Ngài nhập vào Đại Việt

Cả miền Bắc nước Chiêm,

Mãi đến tận vùng đất

Nay là tỉnh Phú Yên.

Năm một bốn bảy chín,

Lại có loạn Ai Lao.

Ngài sai Lê Thọ Vực

Năm hướng đánh sang Lào.

Quân Đại Việt đại thắng.

Ai Lao và Chiêm Thành

Đều chấp nhận cống nạp.

Đất nước được hòa bình.

Một đóng góp quan trọng

Của vua Lê Thánh Tông

Là Bộ luật Hồng Đức,

Biên soạn rất dày công.

So với các luật trước,

Luật này tốt hơn nhiều,

Gồm mười ba chương lớn

Và hơn bảy trăm điều.

Nền tảng của bộ luật

Là tư tưởng Đạo Nho,

Luôn lấy dân làm gốc

Để xây dựng cơ đồ.

Một, giữ nghiêm phép nước.

Hai, chống giặc ngoại xâm.

Ba, chấn hưng nông nghiệp.

Bốn, lo công, thương, lâm.

Năm, bài trừ tham nhũng.

Sáu, bảo vệ thuần phong.

Bảy, bênh vực phụ nữ.

Tám, xét xử khoan hồng.      

Ngài nói: “Luật bình đẳng

Với tất cả mọi người,

Với dân chúng cả nước,

Cả ta và các ngươi”.

Có lần Ngài cách chức

Một đô đốc, quan to,

Chỉ vì con người ấy

Có hành vi côn đồ.

Năm một bốn chín bảy

Lê Thánh Tông qua đời,

Hưởng thọ năm lăm tuổi,

Sự nghiệp vẫn sáng ngời.

Là anh hùng dân tộc,

Là một vị anh quân,

Một nhà chiến lược lớn

Với tâm hồn thi nhân,

Vua chấn hưng văn hóa,

Mở mang đất nước mình.

Trong nhị thập bát tú,

Là vì sao lung linh.

*

Các cháu chờ cổ tích?

Ồ, có ngay, có ngay.

Cổ tích nước ngoài nhé?

Tất nhiên là rất hay.

Nhưng hơi dài một chút.

Dài thì dài, hề gì.

Chuyện cổ tích nước Pháp,

Hấp dẫn và ly kỳ.

NGƯỜI ĐẸP VÀ QUÁI VẬT

Ngày xưa ở nước Pháp

Có một lái buôn giàu.

Ông có ba con gái

Tuổi sàn sàn như nhau.

Cô út rất xinh đẹp,

Đẹp đến mức mọi người

Gọi cô là Người Đẹp

Ngay khi mới lên mười.

Khác với hai cô chị

Vốn ích kỷ, đành hanh,

Cô là người tốt bụng,

Trung thực và chân thành.

Một lần, do gặp bão,

Các tàu buôn của ông

Bị chìm hết, rốt cục,

Ông trở thành tay không.

Dọn đến ngôi nhà nhỏ

Ở vùng quê thanh bình,

Họ buộc phải lao động

Để tự nuôi sống mình.

Mấy năm sau, bất chợt

Một trong số con tàu,

Nghe nói vừa cập cảng.

Ông vợi bớt buồn rầu.

Trước khi lên thành phố

Lo việc này, ông ta

Hỏi các cô con gái

Muốn mua gì làm quà.

Hai cô lớn nhanh nhảu

Đòi quần áo, nhẫn, vòng.

Còn Người Đẹp khiêm tốn,

Chỉ xin một bông hồng.

Đến nơi, ông thất vọng:

Người ta giữ tàu này

Để thế nợ, do vậy

Ông quay về trắng tay.

Dọc đường ông bị lạc,

Sâu trong rừng, tối đen,

Cuối cùng ông đến được

Một nơi có ánh đèn.

Lại gần hơn thì thấy

Đó là một lâu đài

Rất cổ và lộng lẫy,

Bên trong không có ai.

Thấy thức ăn, đồ uống

Được dọn sẵn, đang chờ,

Ông ăn rồi đi ngủ,

Dẫu vẫn còn nghi ngờ.

Sáng hôm sau, tỉnh dậy,

Chợt thấy một vườn hồng,

Nhớ lời Người Đẹp dặn,

Ông liền hái một bông.

Một Quái Vật gớm ghiếc

Xuất hiện ngay tức thì.

Trông nó thật đáng sợ,

Mặt lông lá, đen xì.

Nó bảo nó là chủ

Tòa lâu đài cổ này.

Nó cho ông ăn ngủ,

Thế mà rồi giờ đây

Ông trả ơn bằng cách

Hái hoa trong vườn hồng.

Giờ cái giá phải trả

Lại chính là mạng ông.

Ông lái buôn hoảng sợ,

Kể chuyện con xin hoa.

Quái Vật nghe, cho phép

Ông mang nó về nhà

Với điều kiện Người Đẹp

Phải tự mình đến đây

Để thay cha, hoặc giả

Ông trở lại nơi này.

Nếu con gái ông đến

Là do cô muốn đi.

Không ai được ép buộc,

Ép buộc chẳng ích gì.

Ông lái buôn đồng ý,

Rồi lên ngựa quay về.

Đến nhà, ông thành thật

Kể mọi chuyện con nghe.

Cô con út, Người Đẹp,

Nằng nặc xin thay ông.

Cuối cùng ông chấp nhận,

Dẫu đau đớn trong lòng.

Ông chấp nhận bởi lẽ

Đêm hôm trước ông mơ

Thấy bà tiên báo trước

Điều tốt đẹp đang chờ.

*

Quái Vật tiếp Người Đẹp

Rất lịch sự, đàng hoàng,

Thậm chí còn nói nó

Là nô lệ của nàng;

Rằng nàng là bà chủ

Của cả lâu đài này.

Thức ăn luôn dọn sẵn,

Tủ quần áo chất đầy.

Nó cầu xin Người Đẹp

Hãy lấy nó làm chồng,

Nhưng đêm nào cũng vậy,

Nàng lắc đầu, nói không.

Sau mỗi lần từ chối,

Đêm nàng mơ thấy nàng

Bị một hoàng tử trách

Sao không chịu lấy chàng.

Nàng không nghĩ Quái Vật

Chính là hoàng tử này,

Mà nghĩ có thể nó

Đang giữ chàng đâu đây.

Nàng lặng lẽ tìm kiếm

Khắp nơi trong lâu đài.

Nàng thấy nhiều cái lạ,

Nhưng không tìm thấy ai.

Suốt mấy tháng, cứ vậy,

Nàng sống trong giàu sang

Với rất nhiều đầy tớ

Chờ được hầu hạ nàng.

Nàng muốn gì cũng có,

Có vườn hồng, bầu trời,

Có sách để nàng đọc,

Có đàn để nàng chơi.

Bỗng một hôm Người Đẹp

Tư lự buồn, nhớ nhà.

Nàng xin, và Quái Vật

Cho nàng về thăm cha.

Nhưng nàng phải quay lại

Chính xác sau một tuần.

Rồi nó đưa Người Đẹp

Chiếc nhẫn và gương thần.

Chiếc gương cho nàng biết

Mọi chuyện ở lâu đài.

Còn sờ vào chiếc nhẫn,

Rồi xoay vòng, một, hai,

Lập tức chiếc nhẫn ấy

Đưa nàng về rất nhanh

Với Quái Vật tốt bụng,

Nhẹ nhàng và yên lành.

*

Lại nói bố Người Đẹp

Từ khu rừng về làng,

Được Quái Vật gửi tặng

Một hòm lớn bạc vàng.

Nhớ số vàng bạc ấy,

Hai cô lớn lấy chồng.

Họ tưởng họ hạnh phúc

Nhưng rốt cục lại không.

Anh chồng cô chị cả

Đẹp trai và thông minh,

Nhưng lười biếng, ích kỷ

Chỉ biết chăm lo mình.

Anh chồng của cô thứ

Là một người tài hoa,

Nhưng chỉ mê cờ bạc,

Và lười biếng việc nhà.

Nên khi thấy Người Đẹp

Quay về như nàng tiên,

Người đeo đầy trang sức,

Quần áo loại đắt tiên,

Hai ả rất ghen tỵ,

Liền tìm cách hại nàng,

Để cho bõ ghen ghét,

Để chiếm lấy bạc vàng.

Khi biết được Người Đẹp

Phải về sau một tuần,

Chúng giả vờ quyến luyến

Rồi giở chuyện tình thân

Cứ đòi nàng ở lại,

Dù chỉ thêm một ngày.

Người Đẹp đành đồng ý.

Do dễ tin, thơ ngây

Nàng không biết các chị

Muốn Quái Vật giết mình     

Vì nhỡ hẹn quay lại.

Một mưu kế thông minh.

Bất chợt nàng chợt tỉnh,

Liền lấy chiếc gương thần,

Nhìn thì thấy Quái Vật

Đang thoi thóp ngoài sân.

Nàng liền xoay chiếc nhẫn,

Một loáng đến lâu đài,

Thấy Quái Vật gần chết,

Đang rên rỉ, thở dài.

Thấy Người Đẹp, nó nói,

Yếu ớt và dịu dàng:

“Nàng không giữ lời hứa,

Mà tôi thì yêu nàng...”

Người Đẹp ôm nó khóc,

Mắt đẫm lệ, long lanh:

“Đừng chết! Không, đừng chết!

Tôi cũng yêu, yêu anh!

Trước chỉ là tình bạn,

Nhưng bây giờ thì không.

Tôi cần anh để sống.

Tôi lấy anh làm chồng!”

Nàng nói xong, đúng lúc

Giọt nước mắt của nàng

Rơi lên người Quái Vật,

Một tiếng nổ âm vang

Rồi tiếng trống, tiếng nhạc,

Những chùm lớn pháo hoa,

Rơi như mưa xuống đất,

Cả không gian chói lòa.

Người Đẹp bỗng ngơ ngác:

Quái Vật đâu, ở đâu?

Nàng hoảng sợ, lại khóc,       

Pháo vẫn nổ trên đầu.

“Thưa Người Đẹp, Quái Vật

Đang quì đây, dưới chân

Một cô gái nhân hậu

Và xinh đẹp tuyệt trần.”

Nàng nhìn xuống, chợt thấy

Một hoàng tử bên nàng,

Ăn mặc thật lộng lẫy,

Dáng điệu thật cao sang.

Hoàng Tử nói, ngày trước

Một phù thủy, tiếc thay,

Biến chàng thành quái vật,

Bắt phải sống nơi này.

Và chỉ khi ai đó,

Yêu thương chàng suốt đời

Thì lời nguyền mới hết,

Và chàng lại thành người.

Bỗng từ trời bay xuống

Một bà tiên mảnh mai.

Hoàng Tử và Người Đẹp

Theo bà vào lâu đài.

“Con vượt qua thử thách

Rất đáng khen, và rồi

Con sẽ thành hoàng hậu,

Ta nghĩ cũng không tồi.

Còn đây, - bà nói tiếp. -

Đây là hai chị con.

Chúng độc ác, ích kỷ,

Không trái tim, tâm hồn.

Vì vậy ta bắt chúng

Thành tượng đồng, đứng đây

Để nhìn con hạnh phúc,

Để ghen tức hàng ngày.”

Rồi và vung chiếc gậy,

Lập tức, tòa lâu đài

Bỗng biến thành cung điện,

Có lính gác trong ngoài.

Tiếp đến là lễ cưới,

Như trong một giấc mơ.

Hai người sống hạnh phúc

Mãi đến tận bây giờ.